1Igitur, finito prelii certamine, quod inter Arthurum regem Britonum et Modredum – non dico nepotem sed proditorem illum – committebatur, Modredo neci tradito, hinc inde pluribus prostratis multisque de inimicis relictis, rex etiam – etsi uictoriam adeptus – non tamen sine cordis dampno abcessit. Vulnus etenim susceperat, licet non festinatam inferens mortem, tamen in proximo comminans futuram. Tandem pro adepta uictoria graciarum reddidit acciones omnium creatori sueque genetrici beatissime uirgini Marie ; doloris acerbitatem pro strage suorum habitam gaudio temperat triumphali. His ita peractis, clipeo2 innitens post fatigacionem3 refrigerandi gratia humi resedit ; residens quatuor ex sue gentis primatibus accersiuit ; accersitis iubet ut seipsum diligenter armis exonerent, ne forte incaucius agentes recentium4 uulnerum dolori cumulent dolorem. Rege quidem exarmato, ecce quidam adolescens – pulcher aspectu5, statura procerus, forma membrorum magnarum uirium preferens uirtutem – carpebat iter, equi tergo insidens, dextram uirga hulmea habens munitam. Que rigida erat, non torta neque nodosa sed plana, et cuspide acuta ad modum lancee sed quauis lancea ad nocendum acutior – siquidem preterito tempore artificis industria ad ignem rigida effecta (rigorque non dispari studio aquarum temperatus humore) –, et uipereo infecta ueneno6 ut, quod forte iaculata7 minus noceret, pro iaculantis defectu uirium uirus suppleret. Hic magnanimus adolescens per regem transiens sed potius ante regem gradum sistens, tale iaculum iaculatur in regem et ipsius uulneribus grauibus uulnus apposuit grauius. Quo facto, fugit concitus sed non effugit longius, quando quidem rex, more impaciens, ut miles strenuus hastam8 uibrans in tergum9 figit fugientis et penetralia cordis transfixit. Qui transfixus, spiritum mox exhalauit10 uitalem. Itaque, regis mortis auctore morte excepto, summam ilico pallor regis oram11 decolorat, et diligencius intuentibus nunciabat eum non diucius aura uitali fore fruiturum. Quo comperto, uultus ilIum arctius amancium unda profluit lacrimarum et planctus affigit uniuersos, quia eius simili Britannie desperant tueri libertatem ; siquidem si, iuxta uulgare prouerbium « Raro bono succedit melior », multo rarius optimo succedit optimus.

2Denique rex, parumper melioracioni12 restitutus, iubet se transuehi ad Venodociam, quia in Auallonis insula delectabili propter loci amenitatem perendinari proposuerat et quietis gracia13 causaque uulnerum suorum mitigandi dolorem. Ad quam ubi peruentus est, medici pro sue artis industria pro regis sunt solliciti uulneribus ; sed rex eorum sollicitudinibus14 nullam salubrem persensit efficaciam. Ob quod ipse de uite remedio desperatus15, Londoniensem ad se mandauit uenire archipresulem ; qui duorum episcoporum sibi adiunctorum contubernio, scilicet Urien de Bangor et Urbegenii de Glamorgan, sui copiam mandatus presentauit mandanti. Sanctus quoque Dauid Meneuensis archiepiscopus affuisset, nisi graui corporis incommod [i] o16 irretitus fuisset. Hiis ergo presentibus sue Christiane professionis confitetur excessus, seque creatoris obsequio reddidit obnoxium. Deinde sibi famulantibus largitus regalis munifïcentie recompensat famulatum ; et Constantino filio ducis Cadoris Britannie subiecit imperium. Hiis itaque peractis, more ecclesiastico, diuina consecutus sacramenta, seculo nequam ualefecit extremum. Et, sicut refert historia, extinctus super silicium adinstar uere penitencium, tensis palmis ad celum in manus redemptoris suum commendabat spiritum. O quam dies ista lugubris ! Quam digna17 luctu, quam planctu plena ! Nec aliquando Britannie incolis absque doloris gemitu memoranda ! Nec immerito : in ista enim die in Britannia iusticie tepuit disciplina, legum raruit obseruancia, pacis turbata est tranquillitas, libertatis est captiuata nobilitas ; quia, cum Arturus gloriosus tollitur e medio, Britannia singulari uictorie spoliata est priuilegio, quoniam quidem que dominabatur, penitus ancillatur. At ne longius a serie propositi uidear euagari, ad exequias defuncti noster calamus est reflectendus.

3Igitur prefati tres episcopi spiritum reuertentem ad ipsum qui dedit illum summa oratione cum precum et deuocione condiunt fragrancia, ceteri regium corpus componunt regio more : balsamo et mirra condiunt et preparant sepulture commendandum. Die autem sequenti corpus regis infuncti ad quandam paruam deferunt ecclesiam in honore sancte Dei genitricis semper uirginis Marie dedicatam, sicut ipse uiuens deuouerat, ne alia suam terram susciperet terra. Ibi enim uolebat telluri recludi ; ibi cupiebat carnem in suam originem redigi ; ibi se mortuum eius commendabat tutele quam summa uenerabatur deuotione. Sed postquam ad prefate eapelle peruentum est hostium, breuis et angustus aditus ingentis corporis glebe prohibebat ingressum, ob quod foris iuxta parietem, feretro superpositus, sortitus est mansionem, cogente causa necessitatis : nam sepiusdicte capelle aditus18 ita fuit breuis et angustus ut in eam nullus intraret nisi latere premisso uno summo conamine uirium et ingenio subintroduceret alterum.

4Huius capelle incola fuit quidam heremita, qui, quanto fuerat auctionum19 Sordibus alienus, tanto gustauit quiem suauissime domus. Quam maiores20 intrant episcopi ; pro regis anima diuina misteria celebrantur ; et foris, ut doctum est, manet corpus defuncti. Interim, episcopis exequias celebrantibus, aer tonat, terra nutat, desuper crebro irruunt tempestates, fulgura choruscant, aureque diuerse uariis se alternant uicibus. Demum, interposita breuissimi temporis morula, aeris subsecuta est caligo que fulgurum absorta est claritatem et tanta cecitate regii corporis obuoluit custodes, ut apertis oculis nihil uiderent. Hec ab hora tertia usque ad nonam perdurat assidue ; aer nullo tempore celebris horarum uicibus a tonitrui quiescit tumultu. At deinde, cum caligo subducitur et serenitas restituitur, corporis regii nullas repperunt reliquias. Rex uero raptus est ad paratam sibi mansionem ; feretrumque21 conspiciunt commendato fraudatum. De regis autem sublacione tedio afficiuntur, quousque inter eos magna uersatur ambiguitas : unde ista uenerit potencia cuiusue raptus sit uiolencia ? Necnon adhuc presenti tempore tenebrae22 cernuntur23 ignorancie, ubi rex Arthurus locum24 refrigerii sit sortitus. Quapropter quidam dicunt quod uiuus est adhuc, et sanus et incolumis25, quia illis nescientibus raptus est. Quorum temerarie opinioni nonnulli contradicunt, sine omni dubietatis scrupulo, affirmantes illum mortis persoluisse debitum, tali innitentes argumento, quia, cum pretaxata fuit sublata caligo et claritas reuersa26, tumba seriata apparuit presencium obtutibus et solide firmata et unita, ut pocius tota petra uideretur, integra et solida, quasi una cum altera cemento artificis et ingenio compacta. In cuius claustris regem opinantur contineri27, cum eam ita compactam inuenerunt et unitam. Et quia talis est facta inuencio28, inter eos non mediocris uersatur dissensio29.

5Triginta et nouem annis in uirtutis potencia, animi sapiencia, discretionis prudencia, bellorum gloria imperium Britannie gubernauit. Anno autem regni ipsius quadragesimo, humane condicionis sortitus est terminum. Igitur Arturo defuncto, Constantinus Cadori ducis filius Britannicum adeptus est regnum ; et cetera.