1Ai quicòm a vos dire. Tròbe que fasètz pas pro sovent apèl als amics qu’avètz aicí, e que, segur, podriàm escriure dins vòstre jornalet de causas bravament interessantas.

2Tenètz, aicí una ocasion supèrba que tomba jost ma pluma. Vòle parlar de la fèsta de Sant-Joan e de Sant-Pèire. De qué fasètz au Clapàs per aquelas fèstas? Pas res! Qualques manolhs, de gavèls alumats per aquí, per ailai, qualque rodet afustat al bot d’un baston, que lo que lo ten en l’alumant trembla coma los jurats de la Sèina: de fusadas de doas per un sòu que bolegan pas de plaça, perque i a pas que de limalha; tot lo monde que fogís coma davant una cartocha de Ravachòl…3

3A Lodeva, parlatz-me d’aquò! Sant-Joan e Sant-Pèire son festejats en pompa4. De la plaça de la Bocariá5 juqu’au fons dau Camin-Naut, lo long dals Recolets au gorg de l’Apoticaire, a Brossonèla, pertot enfin, vesètz que de santjoans e n’entendètz que de petards!

4Chasca santjoan es format d’una pibola e tot autorn de fagòts e de fagòts! e de lenha! que n’i a per tremblar.

5A nau oras meton lo fuòc e es alòra que la joinessa de la Bocaria, dau Camin-Naut lançan las fusadas, e de fusadas gròssas coma de manches d’escobas. Quand aquò quita la man dau tiraire, ronfla coma la machina que lo machinista n’escampa la vapor. Puòi aquò peta coma una cartocha de dinamita. Bom!... E degus6 a pas paur!

6Sul còp filhas e garçons fan la ròda autorn das santjans e cantan las cançons de circonstància. Ne’n volètz un eschantilhon?

N’ai pas paur de las fusadas;
Jòga de bèl
Mon pastorèl!
E jost l’ombratge
Sens Boissonet,
Jòga de bèl, pastorèl!7

7E vira que viraràs! e zo mai las fusadas de petar!

8Sabètz de qué fan las filhas per pas laissar emprene son cotilhon? Los trempan dins l’aiga, los torcisson un pauquet, e avant de cantar: «N’ai pas paur de las fusadas; Jòga de bèl Mon pastorèl!…».

9A nau oras e mieja es lo pus fòrt. Los santjoans son mai cargats, las fusadas bronzinan: una espèra pas l’autra. Vos creiriàtz a la batalha de Gravelòta8. E tot lo monde, a luòga de fogir, de cridar secors, coma au Clapàs, tot lo monde ritz, tot lo monde canta. A Lodeva, las gents son mai enrajats per las fusadas que Jarjalha de Tarascon9 per «li biòu». Mes davant que lo santjoans s’amossan, s’organisa cò qu’apelan la granda ròda. Òmes, femnas, filhas, garçons, enfants, tot se ie10 mes, e cantan la cançon que remonta a la primièira Revolucion e que, i a ‘ n parelh d’ans, la «Cigalo d’or», lo jornal dels Felibres, a publicat:

10E en avant! pendent dotze coplets. La morala: lo jutge de Tolosa rend lo jutjament entre la maire e la filha e ditz en cantant:

«A la maire la garbèla, a la filha lo gojat.»

11E puòi los santjoans s’amossan e tot lo monde van se cochar.

12E! ben, monsurs los Clapassièrs, cossí trobatz que Lodeva festeja Sant-Joan e Sant-Pèire? N’o auriatz jamai cresegut! Mes n’avem pas encara finit, car avem encara de tresòrs dins nòstra caissa. Avètz parlat, dins vòstra «Campana» d’òmes celèbres de Montpelhièr: Varin, Beziés, etc. A Lodeva contam lo Tribun, Labòla, lo Rafau, lo Grifau, Bernada, Sarrùs, lo Trobaire que son nascuts e mòrts, parlant per respècte, au pissador de Nòstre Senhe12; e, se volètz, ne’n direm quauques mots dins la «Campana de Magalona».

13Un Forcandon de Lodeva13

14manolhs: tripes de mouton
gavèl: sarment de vigne
rodet: girandole, pièce tournante d’un feu d’artifice
santjoan: désigne ici le feu allumé à l’occasion de la fête
una pibòla: un peuplier
lenha: bois de chauffage
emprene: embraser, enflammer
tòrcir: tordre
s’amossar: s’éteindre

2 - Carnaval

a - Lo branle dels bufets o Bufarèla (cf. CD n^o 18)

Totjorn me parlan de mas cauças
Jamai me las petassan pas
E bufa-ie al cuol14
E bufa-ie al cuol
Que n’a plan de besonh.

15[Chanté par Marguerite Bellet à Lodève, le 4 septembre1981, collecte E. Gauzit]

16Aquel branle dels bufets es dançat sonque per d’òmes. Vestits amb una camisa de nuòch e una boneta, pòrtan un bufet a la man e fan una ròda en caminant d’après lo ritme. Cadun bufa al cuol de lo qu’es davant.

17« C’était pour le Carnaval à Lodève. Il y avait une bande de jeunes […]. Ils avaient mis de la confiture sur la figure et des plumes. Ils me faisaient peur. Alors ils venaient aux Récollets et ils voulaient nous embrasser […]. C’étaient eux qui faisaient la Bufarèla aux Récollets […]. C’était pour le mardi-gras. Alors on se déguisait […], on faisait des oreillettes […] » (Marguerite Bellet).

18« On faisait la bufarèla pour le Carnaval, mais aussi pour les fêtes de quartiers : la fête de la Citadelle, la fête de la Bouquerie, la fête du Marché, la fête du Barri » (Joseph Connes).

19Traduction : Toujours on me parle de mes pantalons / Jamais on me les raccommode / Et souffle-lui au cul / Qu’il en a bien besoin.

b - Bufarèla [autre version] (Cf. CD n^o 9)

E Jan dançava sens culòtas
E Janeton sens cotilhon,
E bufa-ie15 au trauc
E bufa-ie au trauc
Que ie tendrà mai caud.

Amb un bonet, una camisa
Fasiam lo branle del bufet.
E bufa-ie au trauc
E bufa-ie au tranc
Que ie tendrà mai caud!

Jamai farem fortuna
Tant que farem antal16,
A tot’aquelas filhas
Ie cau un galant.

Lo pè, lo pè, lo pè,
Lo pè, lo pè, lo pè,
La man, la man, la man,
La man, la man, la man,
E bufa-ie au trauc la paura vielha,
E bufa-ie au trauc que n’a besonh! (bis)17

20[Chanté par M. Caruso, 44 ans, viticulteur au Pouget (Hérault), le13 avril 1973, collecte P. Bec / E. Gauzit]

21Traduction : 1- Et Jean dansait sans culotte / Et Jeaneton sans cotillon. / Et souffle-lui au trou / Ça lui tiendra plus chaud! 2- Avec un bonnet, une chemise / Nous faisions le branle du soufflet. 3- Jamais nous ferons fortune / Tant que nous ferons ainsi, / A toutes ces filles / Il leur faut un galant. / Le pied… la main… / Et souffle lui au trou la pauvre vieille / Et souffle-lui au trou car elle en a besoin!

c - Adiu paure Carnaval18 (Cf. CD n^o 27)

Adiu paure, adiu paure,
Adiu paure Carnaval.
A manjat la sopa freja
E los ceses aprestats.
E adiu paure, adiu paure
Adiu paure carnaval
Tu te’n vas e ieu demòre
Adiu paure Carnaval.

22[Chanté par Marguerite Bellet à Lodève, le 4 septembre1981, collecte E. Gauzit]

23« Quand on avait fini la période du carnaval, les derniers jours, on le portait, le Carnaval, sur un brancard. C’était un machin en paille habillé en homme. On le portait à quatre – la jeunesse – et on allait là-haut au pont de Celles, on lui chantait Adiu paure Carnaval. Et quand on était au Pont de Celles, on le foutait par-dessus le pont, on ne le brûlait pas. » (Joseph Connes).

24«Lo Carnaval lo passejavan dins la vila e lo jorn del Mardi Gras fasián lo torn de las carrièiras de Lodeva e puòi l’amenavan amont al pont de Cèla per lo negar dins Lerga e a-n-aquel moment li cantavan:

A manjat la sopa freja
E los ceses sens aprestar.
E adiu paure, e adiu paure
E adiu paure Carnaval
Tu te’n vas e ieu demòre
E adiu paure Carnaval.

25[Chanté par André Connes à Lodève, le 4 juillet 2008]

26Traduction : Il a mangé la soupe froide / Et les pois chiches sans les préparer. / Et adieu pauvre Carnaval / Tu t’en vas et moi je reste.

3 - La fèsta a Sobès

a - Un jorn de bèl / La «boulangère»19 (Cf. CD n^o 21)

Un jorn de bèl [a]
Montère al Terondèl,
Jos l’aubre lo pus bèl
Ieu m’ assetère.
Ambe rason
Cantère una cançon
De la filha d’onor
E l’escotère.20

Filhetas qu’avètz un pauc de sen
Aus faus cuols metetz pas de bren. [b]

La la la la, la la la la [c]
La la…

E l’ase que aviá talent
Cercava a ie manjar lo bren.

27[Chanté par Marguerite Bellet à Lodève, le 4 septembre1981, collecte E. Gauzit]

28Commentaires de la chanteuse : « [a] Je ne sais pas ce que c’est. [b] C’était quand les femmes mettaient de faux derrières avec de la paille et quand il y avait un âne… ! [c] ça, c’est la boulangère ».

29Traduction : Un beau jour / J’allai à Thérondel / Sous l’arbre le plus beau / Je m’assis.cAvec propos / Je chantai une chanson / De la fille d’honneur / Et je l’écoutai. / Fillettes qui avaient un peu de raison / Aux faux culs ne mettez pas du son… / Et l’âne qui avait faim / Cherchait à leur manger le son.

b - Lo Cap de Jovent (Cf. CD n^o 26)

Pren coratge, Cap de Jovent,21
Pòrta d’argent que la fèsta s’ entancha,
Pren coratge, Cap de jovent,
Pòrta d’argent que nos enanarem.

Ai fach l’amor la vòle pas pus faire,
Ai tròp aimat n’ai pas mai avançat.

Pren coratge, Cap de jovent,
Pòrta d’argent que la fèsta s’entancha,
Pren coratge, Cap de jovent,
Pòrta d’argent que nos enanarem.

30[Chanté par Marguerite Bellet à Lodève, le 4 septembre1981, collecte E. Gauzit]

31Commentaires de la chanteuse : « Le second dimanche d’août, on faisait la fête à Soubès. Il y avait tout un comité et celui qui était à la tête du comité, on l’appelait le Cap de jovent [le Chef de la jeunesse]. Et à la fin de la fête, qui durait trois ou quatre jours, c’était le moment de payer les musiciens, alors on avait fait une chanson au sujet de celui qui était à la tête du comité »22.

32Traduction : Prends courage, Chef de la jeunesse, / Apporte de l’argent car la fête s’achève, / Prends courage, Chef de la jeunesse / Apporte de l’argent, car nous allons partir. / J’ai fait l’amour, je ne veux plus le faire, / J’ai trop aimé, je n’ai pas plus avancé…

4 - Calivari e córrer-l’ase

33Quand un veuse e una veusa se remaridavan, los joves del vilatge fasián lo charivari ambe las caçairòlas, los cabucèls e penjavan de caulets a las pòrtas, a las finèstras per faire… la rigolade. Tot lo vilatge se metiá a faire la farandola per aquel veuse e aquela veusa.

34Per lo charivari, montavan pas sus un ase. Ieu, soi montada sus l’ase a Pegairòla quand me soi maridada. Èra la costuma. Èra aquí en 49: aquò s’es pus fach après. Los maridats de l’annada montavan sus l’ase: aquò se fasiá dins los meses que seguissián lo maridatge. Un dimenge se rencontravan aquí al vilatge; alara los joves sortissián un ase, la carreta e òm montava aquí dessús. Nos, èram tres cobles. E fasiám lo torn del vilatge. Tot lo monde èra content; fasián partir de petards, de còps de fusilh e cantavan las cançons de l’epòca… lo Petit vin blanc… Sous la Tonnelle…

35[Raconté par Solange Rouquette, à Lodève le 25 septembre 2008]

5 - Quora los enfants festejan la Sant-Vincenç

36Conoissètz lo patron dels vinhairons? Es Sant-Vincenç que se festeja lo 21 de genièr. Vincenç nasquèt a Huerva en Espanha, al segle tresen, e moriguèt martir a Valéncia, en l'an 304. Es lo patron dels navigaires al Portugal.

37Se dison aquels provèrbis:

A la Sant-Vincenç
Lo vin s'enauça als eisserments.23

Sant-Vincenç clar e bèl
Met de vin au barricòt.

Gaita que, al jorn de Sant-Vincenç,
Que se aquel jorn veses e sentisses
Que lo solelh es doç e bèl
Aurem mai de vin que d'aiga.

38Dins mon vilatge, los enfants dels vinhairons, eles sols, se cargavan d'aquela fèsta cada an. Las filhas eran pas admesas dins la còlha. Dos o tres jorns davant la fèsta, après l'escòla, partissián en banda, cauçats d'esclòps, un grand capèl sul cap. Dintravan dins cada ostal. Los ainats passavan davant, seguits per lo tropèl dels pichons. Començavan per lo quartièr naut. Saludavan la maisonada que los esperava. Un s’avançava e cantava son refrin, piós o pagan!

Tot en fasent l'amor
Perdeguère ma camisa
Ma camisa de tela grisa
Mon capèl de pèl de vedèl
A! mon polit capèl!24

39Puèi, un drollet s'avançava e ambe un ramèl d'olivièr o de laurièr que trempava dins un pichòt posador25 d'aiga benesida, asperjava los quatre cantons de la cosina, en souhaitant: «bona recòlta per las vendémias a venir». Alavetz la mamà balhava d'uòus, de lach, una rondèla de saussissa seca, endacòm un pol, un lapin.

40A la fin de la virada, las panièras èran claufidas de biaças26. Menavan tot aquò a l'ostal del garçon qu'èra lo menaire de l'annada. Lo dijòus que seguissiá, sa maire, ajudada per d'autras maires, aprestavan aqueles dons.

41Aqueste jorn aviam lo dret de beure un pauc de vin!

42Visca la taulada de Sant-Vincenç, dels vinhairons de deman!

43[Témoignage écrit par Renée Forrett]

6 - Sovenirs de fèstas27

44(Ara que de fèstas n’avèm plus gaire que lo sovenir…)

45De fèstas, se’n parla fòrça dempuèi que dispareisson. De sociològs estudian aquò coma d’autrei lei dinosòrs. Segur i a de qué dire. Per exemple, dins un temps fasiáu cada an a l’ostau un belèti ambé masquetas. E leis amics me disán: «N’as de coratge!». E òc, de coratge per far la fèsta… Me creiretz o pas, l’ai perdut aquel coratge vitau: tant es malaisat d’acampar de gents per aquò! Verai que mon mitan d’intellòs es marcat per lei mòdas parisencas, totjorn un pauquet regdas. Lei paures, pecaire!

46Me soveni, quora demoravi pas encara en Provença, mai ja en Occitània, a Lodeva, près dau Clapàs, festejaviam Sant-Fulcrand. A existit verai un Fulcrand, avèsque de Lodeva. Ne’n trobatz la traça dins de papafards de l’atge mejan. Se foguèt un sant, vos pòdi pas dire, que uèch bravei sègles an passat. S’ara garís lei pichons que li venon tocar la caissa, sabi pas ni mai, que lei parents, de còps que, se saup pas jamai, lei parents li agradava mai de me menar au metge quand èri malauta. E l’un ni mai l’autre, se fasiá pas de ben, fasiá pas de mau.

47Çò segur es que… Un còp èra dins la catedrala lo sarcofag d’un avèsque. Venguèron lei guèrras dichas de religion ambé de parpalhòts, e coma o avián fach lei premiers crestians deis estatuas grècas e romanas, te copèron çò mai que posquèron d’estatuas catolicas, coma s’una estatua pòt aver una religion…

48E mai n’i aguèt per durbir d’ataüts!

49L’avèsque Fulcrand, premièr miracle, aviá pas cambiat, alevat segur qu’avián creissut lei peus e leis onglas. Menèron adonc aquela carn fresca a la maselariá onte, naturalament, de monde ne’n crompèron. E vaquí que subran, dins una cosina, lo cabucèu d’un pairòu se leva. Era pas de vapor bòrd que la dòna de l’ostau coneissiá pas Danis Papin. De qué podiá ben estre s’es pas la man de Fulcrand que la signava?… La dòna, tombant de genolhons sensa se macar, se convertiguèt a l’autra sècta e lo contengut dau pairòu foguèt carrejat a la glèisa.

50Cada annada, per Sant-Fulcrand, te passejavan aquelei relicles.

51Me creiretz se voletz que podián pas passar carrièra dau Masèu!

52La caissa seriá venguda tan pesanta que l’aurián pas poscut portar. Aquò es segur. Tot lo monde o disián… Tot lo monde?…

53I a totjorn de maucresènts. Per exemple quand la procession passava davant l’ostau, que l’agachaviam dau bescaume, catolics mai pas devòts, mon paire oblidava pas de dire: «Te! Vaquí la sopièra!».

54La fièra, la fèsta forana, acampava subretot lo monde jove dins lo parc sota lei platanas. E crèsi ben que la cavaucada se fasiá a la meteissa epòca de prima tardièra. Tota la vilòta collaboravan per flocar leis carris. Fasiam de molons de flors de papier per agafar sus de trelis venguts cavaus o molins, batèus o balançadors. A la fin de la fèsta, se n’arrapavan, tresaur d’un moment. Sus aquelei carris, d’enfants venián molinièrs, Cleopatra menava de cavaus, la reina dau jorn senhorejava.

55Quauquei carris trufandiers trucavan lo bòn gost francés dei notables dau temps que d’autrei ne’n risián sensa vergonha.

56L’automata vestit de collector de talhas d’un còp èra, que rasclava una feda, dessús de l’inscripcion: «Talhable, te veses tu, coma aquela feda tondut!» O lo lièch que dos comerçants mascles grassets jogavan dintre l’òme e sa molher, ambe camisa e bonet de nuèch, lo quèli dins la taula de nuèch badièra.

57Lo sera, dançaviam. Fasiam pas d’estudis sus lo balèti, sus la dança o pas, sus de gèstes, non, dançaviam… E nòstrei còrs vivián un pauc.

58I èra pas Caramentrant, que lo temps n’èra passat: vau mièlhs se passejar quand fa bèu! Mai lo sòu d’un dei grands cinemàs-teatres èra tapat de confetis e d’autrei serpentins.

59Probable qu’un còp èra passejavan Carnaval. L’abitud n’èra perduda. A aqueu prepaus voliáu dire que la costuma de lo negar, s’es marselhesa, se tròba dins d’autreis endrechs maritims. Ansin dins le region que li dison «Charente-Poitou» mai qu’ela se ditz Aquitània. Fa pas tant de temps qu’aquò, que sabi la rason d’una cançoneta sovent ausida quand èri pichòta:

Prom’nons le père Mathurin,
Prom’nons dans una berouette,
Prom’nons le père Mathurin,
Prom’nons-le jusqu’à demain.»

E s’agís de Caramentrant que l’anavan negar.

Visca la fèsta! Osca la fèsta! Visca la vida!
Amanda Biòt28

papafards: paperasses
parpalhòt: terme pejoratiu per uganaud, protestant.
ataüt: cercueil
cabucèu: couvercle
pairòu: chaudron
bòrd que: del moment que
se macar: se faire mal
masèu: boucherie
bescaume: balcon
flocar: orner
arrapar: saisir, prendre
quèli: vase de nuit
badièra: entr’ouverte