Po śladach Hölderlina
p. 249-250
Texte intégral
1Nelly Sachs nazwała Celana w liście z 12 maja 1960 roku „Hölderlinem naszych czasów” 1. Stwierdzenie to, jak wszelkie tego typu porównania, ma co najmniej dwa wymiary: jeden pozytywny i drugi – bliźniaczo podobny – negatywny. Hölderlin to oczywiście w historii niemieckiej i europejskiej liryki autor wyjątkowy i pod wieloma względami niedościgniony. Wielki innowator poetyckiej dykcji, niezmiennie wsłuchany w melodię greckiej frazy poetyckiej, rzeźbiący w kamieniu niemczyzny kształty helleńskich ód, elegii i hymnów, szczepiący słowa na pniu klasycznych ideałów językowego piękna. Ponadto autor daleki – przy całej swojej afirmacji greckiej estetyki poetyckiej – od wtórnego naśladownictwa, któremu udało się zrealizować postulat Herdera, by nie naśladować Greków w sposób epigonalny, lecz uczyć się od nich „sztuki alegoryzowania” 2. W tym kontekście przyrównanie Celana do Hölderlina jest uznaniem jego geniuszu poetyckiego i wpisaniem go w tradycję literackiej suwerenności danej tylko niewielu mistrzom lirycznej niemczyzny.
2Z drugiej jednak strony poeta dąży do odrębności, szuka własnej dykcji i – trapiony „lękiem przed wpływem” – niechętnie staje w szranki z klasycznymi pierwowzorami, nie chce być ani „Goethem”, ani „Schillerem”, ani nawet „Hölderlinem”. Chce przemówić własnym głosem. Nasłuchiwanie wielkich poprzedników, których słowa odbijają się echem w tekstach autorów późniejszych, jest zatem bardzo kuszące dla filologa, ale niekoniecznie musi być elementem świadomej poetyckiej identyfikacji samego autora piszącego po śladach mistrzów przeszłości.
3Kwestia afiliacji wierszy Celana w kręgu oddziaływania tradycji Hölderlinowskiej w liryce niemieckiej nie jest więc oczywista, zwłaszcza że intertekstualność Celanowskich tekstów poetyckich nie przybiera tu formy łatwych do zidentyfikowania cytatów i jawnych nawiązań, jak chociażby w przypadku Mistrza Eckharta, Freuda czy żydowskiej tradycji religijnej.
4Jest wprawdzie w tomie Róża Nikogo wiersz Tybinga, styczeń (Tübingen, Jänner) będący swego rodzaju zapisem „tajemnicy spotkania” z Hölderlinem, ale jego konstrukcja stanowi raczej hołd oddany milczącemu Hölderlinowi zamkniętemu w osamotnieniu swej wieży, niż przywołaniem jego poetyckiego głosu. To jednak znaczący ślad miejsca – w sensie dosłownym – naznaczonego obecnością wielkiego mistrza zamkniętego po drugiej stronie mowy, w wieży oniemiałej niezgody na harmonijnie płynący opis świata, życia i historii.
Notes de bas de page
Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.
Maszynerie afektywne
Literackie strategie emancypacji w najnowszej polskiej poezji kobiet
Monika Glosowitz
2019
Maszynerie afektywne
Literackie strategie emancypacji w najnowszej polskiej poezji kobiet
Monika Glosowitz
2019
