1London 1845, skala ok. 1 : 3 000 000 (19,4 × 60 cm)

2Po wyprawach w głąb kontynentu Australii (1839–1840) Paweł Edmund Strzelecki opracował mapę geologiczną – pierwszą w historii obejmującą tak rozległy obszar tego kraju. Mapa była ogromna (7,5 × 1,5 metra), wykonana w skali 1 cal na 4 mile, kolorowa i zaopatrzona w legendę1. Nie udało mu się jej opublikować, jednak po powrocie do Londynu umieścił jej wersję w książce Physical Description of New South Wales and Van Diemen’s Land, która przyniosła mu światową sławę i liczne honory w Zjednoczonym Królestwie. Do druku zmniejszył mapę kartograf angielski John Arrowsmith2.

3Narcyza Żmichowska, pisząc o barwnym życiu swego kuzyna, poświęciła kilka stron tej właśnie mapie. Komentarz literata do kartograficznego dzieła to nieczęsty wypadek, tym ciekawszy, że pisarka czyni z prac Strzeleckiego nad mapą zwrotny moment „eseju antropologicznego” opartego na jego biografii3. Postrzega go jako odkrywcę krainy nieznanej „białym ludziom”, który nazywając obce miejsca – niczym twórca – wywołuje je z niebytu: „Rzeki tu bez ujść i źródeł, wąwozy bez ścieżek, pasma gór bez oznaczonego kierunku, wszystko razem bez nazwy. Strzelecki prawem biblijnego Adama rzekom, górom, wąwozom kazał się odtąd nazywać i wszystkie ich z woli swojej nadane im imiona wypisał na karcie, którą sam układał, rysował, a później w Londynie pod swoim dozorem odbić kazał. Rozłożyliśmy przed sobą tę kartę – długo, długo bardzo z imion wyczytywaliśmy dzieje, stosunki, myśli i wpływy działające na autora. Jest tam […] – trochę ku północy Mt. Adine, a bardzo daleko ku południowi Mt. Kościuszko”4. Mapa Strzeleckiego to dla Żmichowskiej tekst powstały wedle jego autorskiej woli i jak tekst można ją czytać. Pisarka nie czerpie z niej wszakże wiadomości o odległej ziemi (choć sama wydała geograficzny podręcznik), lecz szuka raczej wiedzy o autorze. Mount Adine w Górach Błękitnych nazwany został dla uwiecznienia ukochanej Strzeleckiego – Adyny Turno. Nazwa Mount Kosciuszko w Górach Śnieżnych czciła imię bohatera, które znać powinien każdy kochający wolność człowiek. Żmichowska twierdzi jednak, że umieszczenie tych imion na mapie świadczy o szczególnym stanie, jaki osiągnął Strzelecki po górskiej wędrówce, „o jakimś wewnętrznym zmartwychpowstaniu, o wskrzeszeniu dawnych myśli i wspomnień”5. Nie pierwszy byłby to romantyczny podróżnik, który odrodził się, stanąwszy na szczycie, a i hipoteza Żmichowskiej podąża jakby tropem Kordiana. Pisze bowiem, że kiedy Strzelecki zrozumiał swą twórczą siłę, zaczął myśleć o powrocie do Polski – z mapą i książką – z dowodami przemiany niegdysiejszego awanturnika w poważanego odkrywcę dalekich światów.

4W tak skonstruowanej, psychologicznej lekturze mapy Żmichowska pomijała inne nazwy, które nadał Strzelecki (było ich co najmniej 15)6. Nie miały one związku ani z Polską, ani ze wspomnieniami, choć, tak jak Góra Adine (nazwa nie przyjęła się) i Góra Kościuszki, upamiętniały osoby: ówczesnych gubernatorów (Ziemia Gippsa) i urzędników, towarzyszy wyprawy, pomocników. „Własną” górę otrzymał też kartograf Arrowsmith. Strzelecki nie wywodził bowiem swych nazw od właściwości terenu, nie sięgał też do języków miejscowej ludności. Wpisywał na mapę imiona i nazwiska ważnych dla siebie ludzi. Korzystając z „prawa biblijnego Adama”, nadawał je górom, rzekom, wąwozom, nawet jeśli wcześniej nazwał je ktoś inny – w języku plemienia Ngarigo Góra Kościuszki to Targangil.