11850, skala 1 : 60 000 (170,5 × 126,5 cm)

2Mickiewicz porzucił poezję dla czynu, Pol zrobił to dla geografii: „Poezja odstąpiła ode mnie […]. Szukałem czegoś innego, a czytając Humbolda i patrząc na góry, począłem pisać Geografię Polski. Z wolna zgromadziłem i karty, i księgi do tego przedmiotu potrzebne […]”¹. Dzieło o geografii i etnografii Rzeczypospolitej, zaplanowane na kilkanaście tomów, zaczął pisać w 1837 roku. Miało zawierać także mapy, więc Pol stał się ich zbieraczem i znawcą (tom ostatni chciał poświęcić historii polskiej „mappografii”). Biorąc przykład z Humboldta, głoszącego niezbędność prowadzenia badań w terenie, zaopatrzył się w przyrządy i wędrował, czyniąc pomiary, zapisując obserwacje i wprowadzając wedle nich poprawki na posiadane mapy. Zaczął też robić własne. W latach 1840–1844 przebadał w ten sposób ogromny obszar kraju, w tym prawie całe Tatry². Gdy pierwsza część pracy była gotowa, wykonano dla Pola czystorysy map³. Autor niestety zwlekał z drukiem. W 1846 roku w Polance pod Krosnem, dokąd wraz z rodziną uciekł w obawie przed rabacją, jego dobytek, instrumenty, a także mapy zostały zniszczone przez tłum zbrojnych chłopów. Na podwórcu zapłonęło wielkie ognisko. „Do największych jednak strat zaliczam wszystkie rękopisy moje, notatki i rysunki, rezultat dziewięcioletnich studiów i pięcioletniej podróży naukowej” – wspominał⁴.

3Kilka lat później Pol uzyskał zgodę na utworzenie Katedry Geografii Powszechnej na Uniwersytecie Jagiellońskim (1849) – pierwszej w Polsce i drugiej w Europie (po katedrze utworzonej dla Karla Rittera w Berlinie). Wydarzenie to, będące niewątpliwym sukcesem Pola, przez ludzi pióra przyjęte zostało niechętnie. Profesurę w tak przyziemnej dyscyplinie jak geografia potraktowano jako zdradę misji wieszczej. Oczekiwano nie na „ słowo martwej nauki, ale słowo natchnione”⁵. Może dlatego inauguracyjne wystąpienie, zatytułowane Rzut oka na umiejętność geografii, rozpoczął Pol wierszem (recytował Godło życia), zaznaczając w ten sposób łączność, jak się wyraził – „przeszłości mojej z dzisiejszym mym powołaniem”⁶. Wykłady, których – wbrew krytycznym opiniom – słuchały tłumy, prowadził na podstawie map, potwierdzając nimi każdy swój wywód. Część z nich pochodziła z zasobów kupionych przez niego dla katedry, brakujące wykonać musiał sam⁷. W roku 1850, podczas wielkiego pożaru Krakowa, gdy Pol wraz z grupą profesorów i studentów ratował bohatersko Collegium Maius, mapy te spłonęły w jego mieszkaniu, wraz ze skryptami do wykładów⁸.

4Zajęcia trwały jednak dalej (aż do likwidacji katedry w 1853 roku) i wiele wskazuje na to, że Pol jeszcze raz wykonał mapy. Agaton Giller, w roku 1852 student Pola, wspominał: „Najobszerniej traktował Tatry, bo opisowi ich poświęcił kilka z rzędu prelekcji, posługując się wielką, przez siebie sporządzoną mapą, na której dokładnie narysowana była siatka wszystkich górzystych pasem, potoków i dolin. Była to właściwie mówiąc karta sztabowa przez W. Pola poprawiona i dokładnością przewyższająca wszystkie dotąd znane. Napisy były polskie. Pracował nad nią lat kilka lat i miał zamiar wydać dla użytku publicznego. Co się z nią stało? Nie wiem”⁹. Mapa, która zachowała się w Bibliotece Jagiellońskiej, także jest wielka, zapewne ścienna, nie ma na niej jednak napisów.