Précédent Suivant

Jędrzej Słowaczyński Karta Szlązka

p. 56-57


Texte intégral

1Paryż 1844 [?], skala ok. 1 : 550 000 (28 × 18,5 cm)

2Jędrzej Słowaczyński brał udział w powstaniu i był autorem słów do popularnego Mazura Chłopickiego („Nasz Chłopicki wojak dzielny, śmiały…”), skomponowanego przez Karola Kurpińskiego, a śpiewanego w czasach listopadowego zrywu. Potem, już w Paryżu, stał się publicystą, wydawcą i redaktorem kilku czasopism ważnych dla życia politycznego emigracji. Wydał też własne, cenne dzieło – pierwszy słownik geograficzny Polski, zatytułowany Polska w kształcie dykcyonarza historyczno-jeograficznego opisana (1833–1838)1. Artykuły historyczno-geograficzne publikował również po francusku w albumach „La Pologne historique, littéraire, monumentale et pittoresque”, które redagował z Leonardem Chodźką, i to właśnie jako historyk oraz geograf trudniący się modną wówczas statystyką zdobył uznanie francuskich uczonych. W latach 1837–1839 opublikował Cinq statistiques générales de la Pologne, w roku 1838 zaś – wspólnie z najważniejszym wtedy francuskim statystykiem Césarem Moreau – Annuaire statistique pour de l’Europe, l’Asie, l’Afrique, l’Amérique et l’Océanie. W tymże roku otrzymał medal honorowy Société Française de Statistique Universelle2.

3Karta Szlązka pochodzi z atlasu, który miał być kartograficznym dopełnieniem pism Słowaczyńskiego. Estreicher odnotowuje go jako Atlas krain polskich, złożony z kart 12 i datuje na 1844 roku (t. 4, 1878, s. 285). Sam autor nazywał go Małym atlasem Polski. Dzieło było zapowiadane w prasie i miało ukazywać się częściami, ale do wypuszczenia całości w obieg księgarski chyba nie doszło3. Słowaczyński nie zebrał dość funduszy, o czym świadczy list do Adama Czartoryskiego, w którym prosił o pożyczenie pieniędzy na mającą otwierać atlas mapę fizyczną: „Oddając się od kilku lat poszukiwaniom w przedmiocie Jeografii i Statystyki krajów polskich, wygotowałem w tym czasie kartę ogólną, lecz na obszerną skalę (na miarę Karty Europy wydanej przez Dépôt de la Guerre) wszystkich krajów należących niegdyś do Polski, zajmując zarazem krainy sąsiednie w szerokości od Berlina do Moskwy, w długości od Petersburga do Warszawy. Oznaczone są tam dokładnie łańcuchy gór, rzeki znaczniejsze pod względem spławu lub przeprawy, kanały, bagna, jeziora, wielkie trakty i drogi większe, wszystkie miasta znaczniejsze i powiatowe, wioski i miejsca mające wspomnienia historyczne. Wszystkie nazwiska są narodowe i historyczne, a raczej starożytne, z dodaniem nazwisk tegoczesnych i scudzoziemczałych, gdy tego się okaże konieczna potrzeba”4. Mapa ta nie została prawdopodobnie opublikowana, a najpełniejszy zbiór kart atlasu zachowany w Kórniku liczy 12 map, częściowo różnych od planowanych.

4W przeciwieństwie do innych atlasów Polski powstałych na emigracji praca Słowaczyńskiego nie była atlasem historycznym, lecz przedstawiała stan aktualny i prezentowała współczesne mapy szczegółowe kilku obszarów. „Zasługuje na uwagę poświęcenie w nim oddzielnych map ziemiom zachodnim, z dawna od państwa polskiego odpadłym (jak Pomorze Zachodnie i Śląsk) oraz troskliwość autora o ich polskie nazewnictwo geograficzne” – pisał Bolesław Olszewicz5. Wykonanie Karty Szlązka, a także Karty Pomorza było konsekwencją odrzucenia przez Słowaczyńskiego koncepcji Polski w granicach przedrozbiorowych i uznania za właściwe jej „granic naturalnych”. Wynika to także z listu do Czartoryskiego, ale wprost pisał o tym we wstępie do swego dykcjonarza uwzględniającego „miejsca, które 1772 r. nie należały do Polski, a które tak z położenia swojego między Odrą a Dnieprem, równie jak przez to, iż lud Polski je osiada, lub przez wspomnienie historyczne lub stosunki handlowe i inne należą do jeografii polskiej”6. Zarówno sama mapa, jak i dołączony do niej znamienny „rys statystyczny i historyczny” tę przynależność Śląska do Polski miały przypominać i potwierdzać. W ówczesnej kartografii było to ujęcie wyjątkowe; jedynie w atlasie historycznym Korzeniowskiej i Lelewela, poświęcającym dziejom Śląska sporo uwagi, dostrzec można podobną intencję przywrócenia tego regionu na polską mapę7.

Image 10000201000003B10000029642A299173CAC392D.png

Notes de bas de page

1 Warto też przypomnieć książeczkę Słowaczyńskiego o warszawskiej Pradze pt. Praga, rys historyczny (Paryż 1835).

2 Eugeniusz Sawrymowicz, O Andrzeju Słowaczyńskim, s. 105–121.

3 Bolesław Olszewicz, Kartografia polska XIX wieku, t. 1, s. 189.

4 List Jędrzeja Słowaczyńskiego do ks. Adama Czartoryskiego z 13 października 1845 r., Biblioteka Polska w Paryżu, rkps 529, s. 361–362.

5 Bolesław Olszewicz, Kartografia polska XIX wieku, s. 191.

6 Jędrzej Słowaczyński, Polska w kształcie dykcyonarza historyczno-jeograficznego opisana, s. 2.

7 Zob. Dariusz Przybytek, Kartografia historyczna Śląska XVIII–XIX wieku, s. 41–47. O mapie Słowaczyńskiego autor ten nie wspomina. Pomija ją też Bogusław Czechowicz w Historii kartografii Śląska XIII–XIX wieku.

Précédent Suivant

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.