1Paris 1835 (132 × 92 cm)

2Mapa generalna wszystkich dróg pocztowych Europy była pierwszą pracą kartograficzną przygotowaną i wydaną na emigracji przez polistopadowych uchodźców – grupę dawnych oficerów Generalnego Kwatermistrzostwa pod przewodnictwem kapitana Piotra Pogonowskiego. To właśnie on rzucił pomysł wznowienia przerwanych w kraju prac nad topografią Królestwa Polskiego i to on zbierał znajomych kartografów rozrzuconych po różnych zakładach we Francji, by wspólnie stworzyć mapę topograficzną ziem polskich¹. Zamysł ten nie doczekał się wówczas realizacji, a zamiast mapy Polski oficerowie opracowali… mapę komunikacyjną Europy.

3Pogonowski należał do kilku emigracyjnych towarzystw, w tym do założonego przez generała Józefa Bema w roku 1835 Towarzystwa Politechnicznego Polskiego, z którego działalnością łączyć trzeba wykonanie tej mapy. Towarzystwo miało być rodzajem spółdzielni gromadzącej „inżynierów, artylerzystów, architektów, rzeźbiarzy, malarzy olejnych, malarzy akwarelowych, sztycharzy, ikonografów, litografów kredowych, litografów rytowników, rysujących kaligrafów, muzyków [Chopin – D.S.], pedagogów, kawalerzystów, introligatorów, rzemieślników różnego rodzaju, etc. etc.”. Jego celem było organizacyjne i finansowe wspieranie emigrantów pragnących zapewnić sobie godne warunki życia dzięki pracy w wyuczonych zawodach. Przyjmowano więc m.in. „obstalunki” na wykonanie najróżniejszych technicznych czy artystycznych robót, w tym „na zdejmowanie planów topograficznych, na robienie kart i map wszelkiego rodzaju rysowanych, sztychowanych lub litografowanych […]”². Choć w sprawozdaniu z działalności Towarzystwa za lata 1835–1836 nie ma śladów finansowania grupy Pogonowskiego, to jej przedsięwzięcie było zbieżne z programem Bema – pod firmą Oficerów Sztabu byłej Armii Polskiej wydano (u renomowanego wydawcy, jakim był Charles Picquet) mapę, którą można było sprzedawać³.

4Ręcznie kolorowana, przedstawiała Europę od Półwyspu Iberyjskiego po Ural, od Skandynawii z Islandią po Morze Śródziemne. Zaznaczono na niej granice państw, rzeki, drogi i miejscowości z punktami, gdzie znajdowały się stacje pocztowe, a także odległości. Była to zatem mapa komunikacyjna pokazująca szlaki dyliżansów podróżnych z miejscami postojów i zmiany koni. Wydano ją w dwóch formatach: czteroarkuszową (66 × 46 cm) za 12 fr. i dwukrotnie większą (132 × 92 cm) za 16 fr., składającą się z 32 prostokątów naszytych na płótno, co pozwoliło ją składać w książeczkę wygodną w podróży (rzadki egzemplarz zachowany w Bibliotece Polskiej w Paryżu)⁴. Aby ułatwić korzystanie z mapy, zaopatrzono ją w podziałki z odległościami obowiązujące w rozmaitych krajach.

5Pismo „Le Polonais” już w 1834 roku reklamowało ukazanie się tej mapy, zapewniając, że wykonana jest „z wielką starannością, przejrzystością i wiernością” oraz „daje możliwość obejrzenia na jednej karcie linii komunikacyjnych wszystkich krajów”⁵. „Revue des états du nord” rekomendował ją zarówno urzędnikom, jak i podróżnikom, zwracając uwagę na precyzję w ortografii nazw miejscowych i chwaląc autorów za znajomość wielu języków obcych⁶. Podkreślano też luksusowy wygląd mapy (welurowy papier) przy umiarkowanej cenie i wróżono naukowy oraz handlowy sukces. Rzeczywiście, komunikacyjnych map całego kontynentu, podobnie aktualnych i dokładnych, wówczas nie było, dawniejsze zaś szybko traciły wartość, gdyż sieć dróg i poczta rozwijały się w tych latach wyjątkowo dynamicznie⁷. Sprzedawano ją więc w księgarniach wielu krajów (m.in. w Londynie, Wiedniu, Dreźnie), a wkrótce pojawiły się jej nowe wydania paryskie (1836, 1842).