1Warszawa 1831 (35 × 53 cm)

2Regina Korzeniowska pracowała nad tablicami poświęconymi historii Polski, ponieważ chciała nimi uzupełnić dzieło znane jako „Atlas Lesage’a”. Wydał je pod pseudonimem Emmanuel de Las Cases – słynny towarzysz Napoleona na wygnaniu, autor Memoriału ze św. Heleny. Jego Atlas historique, généalogique, chronologique et geographique, opublikowany w Londynie w roku 1801, a później wielokrotnie we Francji, tłumaczony na różne języki, przez pół wieku pozostawał popularnym źródłem wiedzy o historycznej geografii Europy. Dzieło to zawierało mapy, ale przeważały w nim tablice z obszernymi tekstami. O Polsce wspominano tam tylko przy okazji dziejów ościennych mocarstw. Nie było też jej historycznej mapy.

3Pierwsze gotowe tablice Korzeniowska posłała do Las Casesa, wykładając mu też pomysł uzupełnienia jego Atlasu. Otrzymała odpowiedź, w której znamienity autor pisał m.in.: „jeżeli w swoim czasie nie poświęciłem karty twemu Pani krajowi, który z tylu względów zasługuje na moje poszanowanie i spółczucie, to jedynie dlatego, że natura mojego dzieła, potrzeba uczynienia go jak najdostępniejszym i zamknięcia go w jak najkrótszych obrębach zmusiły mię zająć się tylko wielkimi ogólnikami, a zamilczeć o tym, co było niejako szczegółowym”1. Niewątpliwie Korzeniowskiej chodziło o to właśnie, by z dziejów Polski uczynić „wielki ogólnik”. Zachęcana przez Lelewela, postanowiła wydać osobny atlas2.

4O pannie Reginie, jak ją nazywano, krążyło dużo anegdot, niemal zawsze dla niej niepochlebnych. Zjadliwie wypowiadał się o niej Słowacki (w liście do matki ze stycznia 1830), ale mizoginiczny ton jego opinii był powszechny3. Uchodziła za udającą uczonego dyletantkę, która „obrała rodzaj pracy wcale niestosowny dla kobiety” (to Salomea Bécu w liście do Odyńca z czerwca 1827), za śmieszną dziwaczkę zamęczającą wszystkich swymi tablicami. Uparta i skuteczna, Korzeniowska zaangażowała jednak do pomysłu całe towarzystwo, a na liście osób, z którymi korespondowała w sprawie atlasu, widnieje 99 bardzo znanych nazwisk4. Najważniejsze było wszakże poparcie współtwórcy dzieła – Lelewela, który dawał autorce wskazówki, uzupełnił jej materiały pracami własnymi (oraz Leopolda Sawaszkiewicza i Józefa Miklaszewskiego), a także kierował drukiem aż do wyjazdu na emigrację5.

5Około roku 1830 zdążono wydać w Warszawie 7 z 12 planowanych tablic, lecz wkrótce po upadku powstania prace przerwało opieczętowanie drukarni i surowy zakaz rozpowszechniania nakładu6. Pośród uratowanych przez Korzeniowską kart była Tablica geograficzno-polityczna. W jej środku widzimy mapę Lelewela (Polska roku 1764), obramowaną herbami ziem niegdyś Polsce przynależnych. Jest to najbardziej charakterystyczna ze stron atlasu, który miał przywrócić Rzeczpospolitą na mapę Europy7. Nie był to jednak koniec przedsięwzięcia – w 1844 roku udało się Korzeniowskiej wydać w Wilnie jeszcze cztery tablice zapoczątkowujące atlas kolejny, przypominający historię innych pominiętych przez Las Casesa państw, także „niejako szczegółowych”. To właśnie na tle okładki owego atlasu pozuje autorka na jedynym zachowanym i dość niezwykłym jej zdjęciu8.