1Paris 1829, skala 1 : 1 850 000 (44 × 43 cm)

2Mapę działań Legionów Polskich we Włoszech Leonard Chodźko opublikował przynajmniej trzy razy. Najpierw dołączył ją do swego dwutomowego dzieła Histoire des Légions Polonaises sous le commandement du général Dombrowski, którego dwie, szybko rozprzedane edycje ukazały się u J. Barbezata w Paryżu w 1829 roku. Później, w tym samym roku (wedle niektórych źródeł w 1830) wydał ją w formie oddzielnej tablicy zatytułowanej Les Polonais en Italie: tableau historique, chronologique et géographique des travaux des Polonais en Italie pour la régénération de leur patrie. Na tablicy mapę (litografowaną przez Aloisa Senefeldera) otaczają teksty w języku francuskim. Są to: krótka historia Legionów, odezwa gen. Dąbrowskiego do narodu polskiego (Mediolan, 20 stycznia 1797), fragment rozkazu dziennego gen. Léopolda Berthiera po zwycięstwie Legii gen. Kniaziewicza pod Magliano (Terni, 2 grudnia 1798) oraz lista polskich oficerów i podoficerów poległych lub rannych podczas kampanii włoskich. Na mapie napoleońskiej Italii (uwzględniającej podział na republiki wprowadzony w 1799 roku) czerwonymi liniami zaznaczone zostały przemarsze polskich wojsk przez Półwysep, przerywanymi zaś – dwie ekspedycje: do Egiptu i na San Domingo.

3O zamiarze stworzenia historii Legionów Chodźko donosił Mickiewiczowi 3 maja 1828 roku, kiedy to informował dawnego kolegę, że udało mu się opublikować w Paryżu dwa tomy jego Poezji. Był to pierwszy polski druk we Francji, wydany przez tę samą oficynę, w której ukazać się miała Histoire. W związku z pracą nad książką Chodźko pisał: „w miarę mojej możności przyczynię się za granicą do propagandy rerum polonicarum. Głównym moim dążeniem jest odświeżać przeszłość, a bronić teraźniejszość polską przed światem, a więc w języku francuskim jako najpowszechniejszym”. I dodawał: „Przed Francuzami trzeba zacząć od tego, co dla nich jest znanym, aby później zamiłowali w dawnej naszej historii […]”¹. Taką rzeczą „znaną” (nie tylko Francuzom, bo i całemu światu) była historia pochodu Napoleona przez Europę. Zatem, „wyczuwając nasilające się w części społeczeństwa francuskiego sympatie bonapartystowskie, Chodźko rychło przygotował do druku Histoire […]”².

4Nazywając swoją działalność „propagandą”, Chodźko dobrze, jak się zdaje, rozumiał siłę i mechanizmy rozwijającej się szybko nowoczesnej sztuki kształtowania opinii publicznej. Był też zdecydowany posługiwać się tą bronią przeciw politycznym wrogom. Przedstawiał zatem Mickiewiczowi własną, obliczoną na wiele lat propagandową strategię, której celem było nieustanne przypominanie Europie o istnieniu sprawy polskiej³. Do pracy tej chciał zaangażować rodaków przebywających we Francji i mających przydatne zawody (w liście wymieniał rytownika, jeografa-kaligrafa, rzeźbiarza-medaliera, fortepianistę-kompozytora), aby wykorzystać wszelkie środki perswazji. Również do Histoire dodał, prócz mapy, portret Dąbrowskiego (nad którym także widniała miniaturowa i symboliczna mapka Polski otoczonej przez Rosję, Austrię i Prusy) oraz nuty wraz z francuskimi słowami „narodowej pieśni polskiej” – Mazurka Dąbrowskiego, w aranżacji Wojciecha Sowińskiego.

5W wydanym wkrótce potem tableau, prezentującym historię Legionów w graficznym skrócie, mapa odgrywała już rolę centralną. Okalający ją tekst dawał jedynie informacyjny komentarz, wydrukowane dokumenty zaś – gwarancję prawdziwości przekazu, którą wzmacniała dodatkowo lista nazwisk zabitych i rannych. Propagandowy sens całej karty, odwołującej się do politycznych emocji, przypominającej hasła „liberté” i „égalité”, głoszącej wielkość Francji i świętość ziemi Włoch, był jasny: Polacy są wierni wspólnej sprawie wolności narodów. Udowodnili to, walcząc ofiarnie i odważnie pod wodzą Bonapartego, by wraz z nim zmieniać mapę Europy.