1Paris 1831, skala ok. 1 : 2 850 000 (53,5 × 41,8 cm)

2Mapa ta, przygotowana wraz z Leonardem Chodźką, została wydana przez Auguste’a-Henriego Dufoura w połowie maja 1831 roku. Oparta na pracach Joachima Lelewela i Stanisława Platera, przedstawia obraz historycznej Polski od Odry po Dniepr, z zaznaczeniem granic dawnych i współczesnych, podziałem dokonanym przez zaborców, siecią rzek i dróg pocztowych, zarysem gór oraz z licznymi miejscowościami¹. Umieszczono tu też sygnatury (skrzyżowane szable skierowane w górę lub w dół) wskazujące miejsca najważniejszych wygranych i przegranych walk o niepodległość, które stoczyli Polacy od czasów konfederacji barskiej. Do ich wykazu Chodźko dołączył także najnowsze bitwy, nawet tę pod Dębem Wielkiem z 31 marca (zabrakło już czasu, by nanieść ją na samą mapę).

3Trudno było o lepszy moment na tę publikację. Sympatie dla rewolucji wywołały tak wielki popyt na polskie mapy, że mniej skrupulatni księgarze francuscy zarzucali rynek odbitkami z XVII i XVIII wieku, opatrując je nową datą². W informacjach prasowych o ukazaniu się dzieła podkreślano więc, że jest to całkiem świeża i najdokładniejsza w tej skali karta kraju „tak mało dotąd znanego u nas”³. Publikując obszerną relację Chodźki z przebiegu wojny rosyjsko-polskiej, redakcja „Le Spectateur militaire” dodała do niej przypis reklamujący mapę: „W momencie, gdy uwaga cała jest zwrócona ku Polsce, uważamy za pożyteczne zasygnalizować czytelnikom dzieło, które w tych okolicznościach zyskuje jeszcze nowy sens i znaczenie”⁴. Sens ten mapa przedstawiała również symbolicznie: w jej prawym górnym rogu umieszczono plan Warszawy na tle sztandarów z Orłem i Pogonią, nad nimi zaś widniało szekspirowskie, jakże romantyczne pytanie: „Être ou n’être pas”. To „być czy nie być” (bez znaku zapytania) wskazywało dobitnie, że nie jest to tylko mapa historycznego terytorium, lecz Polski walczącej o swój byt na europejskim kontynencie.

4„Co za szalone uroszczenia!” – miał powiedzieć książę Metternich po obejrzeniu tego arkusza, na którym dostrzegł irytujący go radykalizm. Przebywający w sierpniu 1831 roku z misją dyplomatyczną w Wiedniu Andrzej Zamoyski wspominał, że mapa zrobiła w kręgach ministerium „niedobre wrażenie”, i sugerował, że przyczyniła się do wzmocnienia ne gatywnego stanowiska Austrii w kwestii powstania⁵. Byłoby to całkiem zrozumiałe, gdyż praca Dufoura i Chodźki kładła nacisk na jednolitość i spójność polskiego terytorium i jako taka stanowiła pierwszy wyłom w wizji narzucanej europejskiej kartografii przez geografów państw zaborczych. Choć nieduża, odegrała wielką rolę – wkrótce przetłumaczona na angielski, niemiecki i włoski, rozszerzona przez autorów w osobny atlas rozbiorów Polski (Paris 1831), skutecznie przebijała się ze swym przesłaniem.

5Propagandową siłę mapy wspierała polistopadowa Emigracja. Lelewel w październiku 1832 roku pisał do Rady Polaków w Le Puy, że Dufour „pozwolił odbić egzemplarzy sto na użytek Polaków we Francji schronionych. Znalazłszy papier, znalazłszy środek iluminowania oraz fundusz na odciśnienie, skorzystał z tego Komitet Narodowy. Z tej ilości karty jaką odcisnął udzielił egzemplarze różnym ziomkom, przesłał około 20 egzemplarzy do Anglii dla rozdania jej między tych, co za sprawą naszą przemawiali, sądząc, że to nie bez użytku dla ziomków się staje. Teraz przesyła egzemplarze zakładom do ich dyspozycji”. Rozpowszechnianie arkuszy było więc wypowiedzeniem „wojny na mapy”, którą emigranci prowadzili przez następne dziesięciolecia. Mapa jako materiał propagandowy ma jednak wadę – dużo kosztuje. Tę trudność, o którą rozbiło się wiele późniejszych przedsięwzięć, zapowiada już końcowy fragment listu Lelewela: „[…] Dufour pozwala jeszcze blachy swej do odciśnięcia drugiego, a może i trzeciego sta, ale na to, na papier, odciśnięcie i kolorowanie funduszów nie mamy”⁶.