Od Autora
p. 7-9
Texte intégral
1Tytuł Wojna i okolice mógłby scalać nie jedną monografię, ale wielotomowy cykl. Jego celem powinno być nowe – odnowicielskie – spojrzenie na literaturę czasów wojny i okupacji. Przedmiotem rozważań należałoby uczynić zarówno kwestie i utwory dobrze znane (niekiedy zapoznane), jak i zagadnienia oraz teksty do tej pory pomijane, niedostatecznie przemyślane. A są one z różnych powodów ciekawe, intrygujące – zarówno dla przedstawicieli środowiska naukowego, uczestników dyskursu publicystycznego, jak i dla współczesnego czytelnika.
2Tak rozumiany zamysł – polegający na napisaniu od nowa polskiej historii literatury dotyczącej „epoki pieców” – jest wyzwaniem, które może zrealizować nie pojedynczy badacz, ale zespół badaczy lub zespoły badawcze. Wojna i okolice w idei całościowego ukazania nieznanych problemów albo ponownego sięgnięcia po już poruszane pytania i wątpliwości badawcze, usytuowania ich na szerokim tle historycznoliterackim, społeczno-politycznym i kulturowym nawiązuje do zamysłu przyświecającego Tematom (nie)opisanym, Wokół Zagłady oraz Rozrachunkom z wojną1. W przywołanych publikacjach postawiłem sobie dwa zadania. Po pierwsze, wskazać zestaw „białych plam” wciąż obecnych w refleksji nad literaturą wojny i okupacji. Sporządzona przeze mnie lista jest niepełna, ale też jej stopniowe uzupełnianie – rejestr zagadnień domagających się zintensyfikowanych analiz – winno być efektem pracy wielu reprezentantów środowiska akademickiego, zainteresowanych piśmiennictwem o „czasach pogardy”. Po drugie, Tematy (nie)opisane, Wokół Zagłady oraz Rozrachunki z wojną uzupełniają luki poznawcze w literaturze przedmiotowej. Są wśród nich te wyjątkowo doniosłe, naglące i oczekujące na rzetelne omówienia: słownik topiki wojennej (analogicznie jak słownik topiki holokaustowej) oraz monografia kategorii męskości w kontekście wojny, jej przemiany po zwycięstwie nad hitleryzmem i w epoce pokoju w Europie (do zagadnień tych nawiązują „Prawdziwi” mężczyźni. O prozie socrealizmu i jej kontynuatorach)2.
3Pod pojęciem „okolice wojny” rozumiem czasowe, jak i tematyczne obrzeża doświadczenia wojennego – jednego z centralnych w dwudziestowiecznej historii Polski (a być może centralnego). Należy do nich rzadko zgłębiany przez literaturoznawców obraz lat 1944/45–1948 w poezji, prozie, przekazach pamiętnikarskich i autobiograficznych3. Sięgam po niego w artykułach Pamięć powojnia w kryminale retro oraz Pasie ziemi niczyjej. Do tego samego zbioru problemów przemilczanych wypada zakwalifikować omówienie pogromów antyżydowskich w polskiej literaturze. Odwołuję się do niego w studium Temat pogromów w wojennej i powojennej prozie polskiej (1939–2015). Rekonesans4.
4Szkice zgromadzone w niniejszym tomie sięgają po pytania i wątpliwości generowane bezpośrednio przez rzeczywistość wojny oraz pierwszych lat powojennych. Jednak ich zakres nie ogranicza się wyłącznie do eksploracji najróżniejszych wymiarów traumatycznych przeżyć w relacjach bezpośrednich i pośrednich świadków. W Wojnie i okolicy przyglądam się również mechanizmom funkcjonowania świadomości społecznej, pytam o to, jak obrazy, mity i stereotypy wywodzące się z czasów pogardy ewoluowały w kolejnych latach, jak się zmieniały i jak zmieniały (formowały) tożsamość Polaków5 (do tych kwestii wprost odsyła Legenda Westerplatte w tekstach literackich, ale też „Nigdy więcej!” – historia pewnej utopii).
* * *
5Każdy z ośmiu szkiców zgromadzonych w zbiorze pt. Wojna i okolice był wcześniej publikowany w książkach zbiorowych lub na łamach czasopism. Niemal wszystkie zostały znacząco zmienione. Modyfikacje polegają najczęściej na poszerzeniu pola analiz, a wraz z nim – objętości poszczególnych artykułów w stosunku do wersji z pierwodruków.
Notes de bas de page
1 S. Buryła, Tematy (nie)opisane, Kraków 2013; S. Buryła, Wokół Zagłady. Szkice o literaturze Holokaustu, Kraków 2016; S. Buryła, Rozrachunki z wojną, Warszawa 2017.
2 Zob. ważną monografię T. Tomasika Wojna – męskość – literatura (Słupsk 2013). Pojęcie męskości w odniesieniu do II wojny światowej oraz jej kulturowych następstw omawia w kilku rozdziałach swojej książki W. Śmieja (Hegemonia i trauma. Literatura wobec dominujących fikcji męskości, Warszawa 2016). W odniesieniu do I wojny światowej kategorię męskości zajmująco przedstawia M. Szczepaniak w pracy Habitus żołnierski w literaturze i kulturze polskiej w kontekście Wielkiej Wojny (Kraków 2017).
3 Wyjątkiem wśród ujęć syntetycznych jest tom zbiorowy Sam początek. Lata 1944–1948 w literaturze okresu Polski Ludowej, red. H. Gosk, B. Karwowska, Warszawa 2017.
4 Zob. inne artykuły i studia zebrane w prekursorskiej monografii Pogromy Żydów na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, t. 1: Literatura i sztuka, red. S. Buryła, Warszawa 2018.
5 Zob. m.in. na ten temat P. T. Kwiatkowski, L. M. Nijakowski, B. Szacka, A. Szpociński, Między codziennością a wielką historią. Druga wojna światowa w pamięci społeczeństwa polskiego, Gdańsk–Warszawa 2010.
Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.
Przemoc filosemicka?
Nowe polskie narracje o Żydach po roku 2000
Elżbieta Janicka et Tomasz Żukowski Elżbieta Janicka et Tomasz Żukowski (éd.)
2016
Literatura polska wobec Zagłady (1939-1968)
Sławomir Buryła, Dorota Krawczyńska et Jacek Leociak (dir.) Sławomir Buryła, Dorota Krawczyńska et Jacek Leociak (éd.)
2016
Pomniki pamięci
Miejsca niepamięci
Katarzyna Chmielewska et Alina Molisak (dir.) Katarzyna Chmielewska et Alina Molisak (éd.)
2017
Spory o Grossa
Polskie problemy z pamięcią o Żydach
Paweł Dobrosielski Paweł Dobrosielski (éd.)
2017
Nowoczesny Orfeusz
Interpretacje mitu w literaturze polskiej XX-XXI wieku
Maciej Jaworski Maciej Jaworski (éd.)
2017
Refleksja nad literaturą w polskim piśmiennictwie emigracyjnym
Tymon Terlecki, Czesław Miłosz, Gustaw Herling-Grudziński
Andrzej Karcz Andrzej Karcz (éd.)
2017