Annexe 1 – L’organisation de la nation
p. 459-472
Texte intégral
1. La création du consulat florentin (1345-1346)
Document 1 : Proposition d’instituer Lotto Gambacorta de Pise comme premier consul des Florentins (18 mai 1345)
1Die XVIII menses maii
2[blanc]
3Nobilibus et sapientibus viris dominis … officitiali universitatis mercatorum civitatis Florentie et quinque eius consiliariis dominis suis.
4[blanc]
5… domini mei quia circa maliam [sic] de habendo hic pro tuitione et defensione florentinorum pisanum consulem de qua requisitus a florentinis mercatoribus hic existentibus vobis scripsi. Sander Salvi Guillelmi mihi estitet lamentationem prout dixit non presenserat volu<ntatem> quod omnes iterum cohadunerentur simul et ab eis viderem de eorum intentione. Et hoc mane cohadunatis omnibus quorum nomina sunt presentibus interclusa concordaverunt unanimiter et dixerunt quod necessarium ac utile valde erat florentinis hic habere pisanum consulem et inter alios utiliorem videbatur eis et favorabiliorem habere pro consule Loctum Gambacortam et quom [sic] foret utile et favorabile florentinis dictum habere consulem Johannes Jacobi qui est hic pro Goris ferre poterit testimonium qui diem [sic] sabbati proxime preterita fuit a Niccholao Boncontis consule mulacterorum ad requisitionem cuiusdam mulacterii iniuratus personaliter et sibi de<c>lamata [«] guarnacchia in dorso [»]. Si de electione consulis concordabitis de modo solvendi ei salarium et aliis ordinandis informationem recipiam ac consilium ab ipsis florentinis hic existentibus et dominationi vostre rescribam vel personaliter ad vos accendam prout habebo per nostras lecteras in mandatis. Datum Pisis die sexto decimo maii XIIIc indictionis.
6Vester Francischus ser Palmeri sindicus mercatorum florentinorum Pisis et cum debita recomendatione se ipsum
7Representate fuerint dicte lictere die XVIII. mensis maii dicto offitiali.
8Source : ASFi, Mercanzia, 11303, fol. 7v, 18 mai 1345.
Document 2 : Accord de la Mercanzia pour la création d’un consulat Florentin à Pise (25 mai 1345)
9Die vigesima quinta maii
10Convocatis et coadunatis in sala nova solite habitationis dicti offici quinque consiliariis universitatis mercantie et mercatorum civitatis Florentie, et capitudinibus seu consulibus artium civitatis Florentie, in sufficienti et debito numero, dominus Francisschus, offitialis predictus de voluntate, conscientia et mandatis dictorum dominorum quinque, videlicet Rugerii Berti et Chiari domini Bocte, et Ranucci Bonacci, et Nerii Lapi et Boni Raynucci proposuit inter eos quod cum de civitate Pisarum ad prefatos offitialem et quinque venerint lectere ex parte Ser Francisci Ser Palmerii sindici dicte universitatis, ac etiam ex parte mercatorum florentinorum ibidem degentium fuerint eis notificate quod propter defectum consulis quem non habent florentini mercatores in civitate Pisarum, ipsi mercatores leduntur non modicum et oppressiones et iniurias patiantur, que omnia cessarent si consulem supradictum haberent, quem habent alie civitates videlicet ianuenses et veneti ac etiam catelani et alii et concurrat in hoc voluntas dominorum Priorum populi presentialiter existentium ut fiat et creetur consul predictus et etiam mercatores florentini Florentie degentes hoc velint et hoc supplicaverint dicto offitiali et dictis dominis quinque consiliariis, et pluries et instanter sollicitent, et infestent, eos, ut hoc fiat, quod de predictis placeret et videretur eis fiendum, et quod in predictis et circa predicta dicant et consulant quod eis videtur et placet, quod inde fiat et quis creetur consul et per quantum tempus petens sibi et dictis quinque salubre consilium exhiberi, tam super creatione dicti consulis et tempore quo ipsius durare debeat offitium, quam etiam super salario ipsius et aliis dependentibus et connexis.
11Qua quidem proposita sic facta coram predictis consiliariis et consulibus per offitialem predictum, surgens unus ex dictis consulibus videlicet Ghierius Micchaelis de arte Albergatorum, dixit et consuluit quod fiat e creetur in consule mercatorum florentinorum et universitatis ipsorum et aliorum florentinorum sapiens vir Loctus Gambacorti de civitate Pisarum ad tuendum et manutenendum et defendendum ipsos mercatores et personas, res et bona et iura ipsorum contra quascumque personas, et omnia et singula facienda // fol. 10r // que de iure, vel consuetudine pertinent ad officium cuiuscumque consulatus huiusmodi et quod sit et esse intelligatur consul ut dictum est ad predicta dictus Loctus pro tempore unius anni incoandi die prima mensis junii proxime venturi expensis mercatorum et ad salarium ipsorum mercatorum florentinorum quos habere voluerint dicti quinque ad dictum salarium faciendum et persolvendum ordinibus, condictione, modis et formis quibus ipsis mercatoribus videbitur convenire, et prout et sicud ipsi mercatores declaraverint, ordinaverint, et stantiaverint atque decreverint1. Et ita dixit et consuluit et quod bonum et utile erat quod ita fieret et esset ut dictum est. Placuit autem super dictis consiliariis et consulibus seu capitudinibus quod ipsius Ghieri consulentis dictum poneretur et micteretur per dictum offitialem ad partitum inter eos. Unde surgens dictus officialis fecit de predictis partitum inter eos hoc modo et forma quod quicumque vellet quod dictus Loctus fiat et sit consul ut dictum est et eo modo, et forma et condictione quibus consultum est per predictum Ghierium et quod certam sint et fiant in omnibus et per omnia prout consuluit supradictus Ghierius mictat et ponat in pisside fabam nigram de sic, et quod quicumque vellet contrarium ponat in dictam pisside fabam albam del non. Facto igitur et celebrato secreto scruptino de predictis ad fabas nigras et albas iuxta formam statuti dicte universitatis placuit dictum et consilium supradicti Ghierii sexaginta ex dictis consiliariis et consulibus qui posuerint in pisside, quilibet fabam nigram et ita reperte fuerint fabe nigre numero LX in pisside, et tredicim fabe albe fabis ipsis dilicenter conumeratis. Et ita optentum et firmatum fuit in omnibus et per omnia prout in dicto reddito per prefatum Ghierium Micchaelis de arte albergatorum consilio continetur per maiorem parte et ultra predictorum existentium in coadunatione predicta.
12Source : ASFi, Mercanzia, 149, 9v-10r, 25 mai 1345.
Document 3 : Grâce à des informateurs, les Florentins communiquent à la Mercanzia que les Catalans veulent empêcher la création de leur consulat à Pise (26-27 mai 1345)
13Die XXVII madii
14[blanc]
15Nobilibus et sapientibus viris dominis offitiali universitatis mercatorum civitatis Florentie et quinque eius consiliariis
16[blanc]
17Domini mei hodie Catalani Pisis existentes fuerunt per maximum spatium in consilio cum eorum consule Jacobus del Agnello et finaliter per ea que mercatores florentini hic existentes a quodam fido amico scire potuerunt in ipso consilio extitit ordinatum quod ad hoc ut detur impedimetum ne fiat electio de consule florentinorum et maxime de Locto Gambacorta sperantes quod si ipsa fiet electio non poterunt florentinos mercatores cum eorum ordinamentis sub iugo tenere ipse Jacobus del Agnello vel aliquis ex suis consortibus Florentiam // fol. 10r // ad vos accedat et talia offerat pacta pro parte catalanorum per vos ad presens removeat a salutifera oppinione quam habetis, erga electionem fiendam de consule supradicto. Quibus auditis ipsi mercatores florentini insimul congregati me requiserunt et rogaverunt quod hec dominationi vestre significare debere. Ita quod mellitis verbis deceptio non sequatur quin electio fiat omnino de consule supradicto et ipsi omnes eorum sotiis et magistris ista significant ipsorum licteris presentibus alligatis. Estis sapientes et bene previsi eritis in agendis.
18Datum Pisis die XXVI maii XIIIe indictionis
19[blanc]
20Vester Francischus ser Palmerii sindicus florentinorum Pisis et cum debita recomendatione se ipsum
21[blanc]
22Representate fuerunt dicte lictere dicto offitiali die .XXVII. mensis madii.
23Source : ASFi, Mercanzia, 11303, fol. 9v-10r, 26-27 mai 1345.
Document 4 : Contenu du règlement du consulat des Florentins et des fonctions de Lotto Gambacorta de Pise (15 juin 1345)2
24// fol. 15r //
25die XV menses junii
26C. Johannes Covonis ?.......pro arte kallismale
27C. Phylippus Angiolerii.......pro arte cambii
28C. Silvester Buonfigliuoli.......pro arte lane
29C. Cennes Giotti.......PRO arte porte Sancte Marie
30C. Jacobus Guardi.......pro arte medicorum, spetiariorum et merciariorum
31C. Junta Ciati.......pro arte ferrariorum et
32C. Bartholus del Formicha.......pro arte galligariorum et coiariorum
33[blanc]
34Electi per quinque consiliarios offitiales universitatis mercatorum et mercantie civitatis Florentie, una cum Martino Bizzi pro arte pellicciariorum et vaiariorum et Jacobo Amati pro arte pizzicagnolorum et casciaiolorum ad providendum et ordinandum officium, baliam et iurisdictionem atque salarium Locti Gambacorti de Pisis, electi in consulem mercatorum florentinorum et universitatis ipsorum et aliorum florentinorum pro tempore et termino unius anni incoati die prima presentis mensis junii, et unde perveniat et solvi debeat dictum salarium et modum et formam et ordinem predictorum et connexorum et dependentium a predictis ; et ad facienda de predictis capitula et dicto officiali et quinque consiliariis referendum cohadunati simul in domo habitationis dicti officialis, absentibus dictis Martino Bizzi et Jacobo Amati eorum collegiis vigore eorum officii et balie eisdem seu sex ex eis concesse et omni modo, via et iure quibus melius potuerunt unanimiter et concorditer fecerunt, dixerunt, disposuerunt et ordinaverunt, providerunt et declaverunt infrascripta capitula et omnia infrascripta et ea omnia infrascriptis retulerunt dicto officiali et quinque eius consiliariis videlicet
35// fol.15v //
36In primis quod salarium dicti Locto Gambacorti consulis predicti pro dicto tempore unius anni sit et esse debeat centum florenorum auri solvendum eidem Locto in fine dicti anni pro quo electus est.
37[blanc]
38Item quod dictum salarium florenorum centum auri habeatur et exigatur ex mercantiis florentinorum inmictendis et extrahendis in civitatem et de civitate Pisarum, salvo quod de mercantiis que inmicterentur per florentinos in dictam civitatem pro ipsis mercantiis extrahendis de ipsa civitate Pisarum nicchil solvatur. Et quod sindicus mercatorum florentinorum in dicta civitate Pisarum seu alia persona deputanda per officium quinque consiliarorum teneatur et debeat singulis tribus mensis elevare sive elevari facere ex libris introhitus et exitus portarum Pisis et omnes mercantias que inmisse et extracte fuerint per florentinos in dictam de dicta civitate Pisarum et extimatione ipsarum mercantiarum, et in scriptis mictere offitiali universitatis mercatorum et mercantie civitatis Florentie et quinque eius consiliariis. Et ab ipsis talibus florentinis pro ipsis mercantiis inmissis et extractis ut predicitur per eos exigatur dictum salarium florenorum centum auri prout quemlibet eorum tanget per soldum et libram secundum extimationem dictatum mercantiarum inmissarum et extractarum ut predicitur. Et quod illud quod exigetur ex dictis mercantiis pro solvendo dictum salarium predicto Locto deveniat Florentie ad manus Francisci Rinuccini et sotiorum vel eius quem pro eis deputabunt, qui sit camerarius ad recipiendum dictam pecuniam et dictum salarium solvendum dicto Locto Gambacorte.
39[blanc]
40Item quod dictus Loctus pro suo officio exercendo et pro condendis et ordinandis ordinamentis que in favorem et utilitatem florentinorum utilia videbuntur habeat et habere debeat pro suis consiliariis in dicto anno infrascriptos florentinos, sive de infrascriptis florentinis videlicet sex ex eis // fol. 16r // de quactuor in quactuor mensibus dicti anni. Et nullus infrascriptorum consiliarorum qui fuerint consiliarius una vice in dicto anno amplius esse posset consiliarus.
41[blanc]
42Item quod dictus Loctus et dicti sex eius consiliarii qui pro tempore fuerint vel quactuor ex eis in concordia etiam aliis absentibus et inrequisitis possint et eis liceat ordinare et condere quecumque ordinamenta que voluerint. Et ipsa ordinamenta condenda et quodlibet eorum corrigere, cessare vel annulare, et alia de novo condere ad que ordinamenta servanda quilibet florentinus efficaciter teneatur et obligatus sit. Et quod ipse Loctus de consensu et voluntate dictorum sex consiliariorum qui pro tempore fuerint, vel quactuor ex eis in concordia etiam aliis absentibus et inrequisitis condempnare possit ipsos tales florentinos qui contra ipsa ordinamenta, ordinanda et condenda ut predicitur vel aliquod eorum facerent vel venirent. Et non servarent pro vice qualibet usque in quantitatem librorum quinquaginta florenorum parvorum et non ultra, videlicet ad dandum et solvendum ipsas tales condempnationes Florentie dicto camerario deputando per dictos Franciscum Rinuccini et sotios ad recipiendum et solvendum, ut dictum est, salarium predictum dicto Locto convertendas per ipsum camerarium in salarium et pro salario solvendo dicto Locto, et non in aliis causis. Quas condepnationes fiendas pro ipsum Loctum, ut predicitur, ipse Loctus mictere mictere [sic] debeat Florentiam officiali universitatis mercatorum et mercantie civitatis Florentie infra quindecim dies a die ipsarum factarum condepnationum conputandos. Et quod dictus officialis universitatis mercatorum et mercantie civitatis Florentie presentatis eidem dictis condempnationibus fiendis ut predicitur de ipsis talibus florentinis per dictum Loctum cogat et cogere teneatur // fol. 16v // debeat ipsos condepmnatos personaliter et realiter ad solvendum ipsas condepnationes camerario predicto infra quindecim dies tunc proxime secutos.
43[blanc]
44Nomina vero dictorum consiliariorum qui in dicto anno Pisis morabuntur et ut predicitur esse debeant consiliarii dicti Locti de quactuor in quactuor mensibus sunt hec videlicet
45[blanc]
46C. sotius vel factor Torini Baldesis et sotiorum
47C. sotius vel factor Francisci Rinuccini et sotiorum
48C. sotius vel factor Niccholai Guardi et sotiorum
49C. sotius vel factor Landi Gori et sotiorum
50C. sotius vel factor Dini Guidi et sotiorum
51C. sotius vel factor Ture Bonaveris et sotiorum
52C. sotius vel factor Vannis Manecti et sotiorum
53C. sotius vel factor Bonacursi Pallarcionis et sotiorum
54C. sotius vel factor Vannis ser Locti et sotiorum
55C. sotius vel factor Silvestri Buonfigliuoli et sotiorum
56C. sotius vel factor Johannis Ramalgliantis et sotiorum
57C. sotius vel factor Gerii Gondi et sotiorum
58C. sotius vel factor Niccholai Vannis Ricoveri et sotiorum
59C. Cennes Giotti vel eius sotiorum vel factor.
60C. Michael Nelli
61C. Lippus Johannis
62C. Dominichus Lapi
63C. Francischus Buoni
64C. Sennus sive Sander Salvi Guillelmi
65C. Bonnanus ser Benizzi sive Dominichus Tierii et
66C. Francischus Romey
673 Require infra electionem dominorum quinque sub simili signo ad duas cartas
68Source : ASFi, Mercanzia, 149, 15r-16v, 15 juin 1345.
Document 5 : Confirmation de Lotto Gambacorta comme consul des Florentins (18 mai 1346)
69[en marge] Ellectio Locti Gambacurti in consulem florentinorum Pisis comorantium
70Die decimo octavo mensis madii
71Congregatis et convocatis in sala pallatii in qua habitat officialis universitatis mercatorum et mercantie civitatis Florentiae pro suo officio exercendo Georgio Baronis, Barone Cappelli, Guidalocto Bernotti, Gerio Gondi et Nicholao Simonis Guardi quinque consciliariis universitatis predicte et consullibus sive capitudinibus artium civitatis Florentiae in sala nova prima dicti pallatii in sufficienti numero. Idem dominus Matheus officialis predictus de conscentia, voluntate et mandato dictorum eius et dicte universitatis quinque consciliariorum proponit inter eos postam [sic] infrascripti tenoris super qua petitione a predictis supra salubre conscilium exhiberi videlicet
72Cum tempus ellectionis facte per universitatem merchatorum de nobili viro Locto Gambacurta cive pisano in consullem protectorem et deffensorem merchatorum florentinorum in civitate pisana comorantium pro suis mercantiis faciendiis pro termino unum annum cum sallario centum florenorum auri finiant [sic] die ultima huius mensis et per rellactionem // fol. 14r // sindici florentini in dicta civitate Pisarum et aliorum mercatorum ibidem morantium habitantium quod ex virtutibus subsidio et favore dicti Locti multa utillia florentin<is> merchatoribus successerunt et quod omnino urget necessitas florentinis predictum Loctum habere in ipsa civitate Pissarum in eorum consullem protectorem et deffensorem pro tempore futuro et sive eius subsidio et favore ac offitio consullatus florentini in agendis Pisis pessime tractarentur, consullant et eorum conscilium redant si eis videtur et placet quod dictus E Loctus elligatur et sit consul defensor et protector mercatorum florentinorum in civitate pisana usque ad beneplacitum officialis merchatorum et eius quinque et dicte universitatis consciliarorum pro tempore existentium vel maioris partis eorum cum salario florenorum auri centum pro anno et ad rationem anni solvendo eidem Locto ex merchantiis florentinorum mercatorum que mittentur et per mare per florentinos durante termino ipsius Locti in civitatem Pisarum cum benefitio franchisie ut supra. Et que per ipsos florentinos ementur in ipsa civitate Pisarum eo modo forma et tempore et cum officio, iurisdictione et baylia concedenda eidem Locto una cum consciliariis deputatis eidem secundum et pro ut providebunt ordinabunt ac deputabunt presentes quinque consciliarii dicte officialis et dicte universitatis vel maior partis una cum dicto officiali
73Qua quidem proposita sit facta per officialem predictum inter ipsos consciliarios sive consulles et capitudines artium perdictarum Scholaius Franchi, unus ex dictis consullibus surgens4 consullendo dixit et suum conscilium redidit in effectu quod dicta proposita est utillis et neccessaria merchatoribus florentinis et quod dictus Loctus vigore presentis conscilii et congregationis elligatur et ellectus esse intelligatur et sit in consullem protectorem et deffensorem florentinorum merchatorum in dicta civitate pisana usque ad beneplacitum officialis et quinque eius et dicte universitatis consciliariorum pro tempore existentium vel maioris partis eorum et omnia et singula fiant et observentur et facta et commissa esse intelligantur et sint in omnibus in omnibus [sic] et per omnia et pro ut et secundum quod in dicta proposita continentur et scripta sunt.
74// fol. 14v //
75Qua quidem proposita sic per dictum officialem lecta et facta et proposita et redito dicto conscilio per dictum Scholaglium unum ex dictis consulibus prefatus dominus Matheus officialis de voluntate, consensu et mandato dictorum quinque eius et dicte universitatis consciliariorum ponuit [sic] ad partitum et et [sic] partitum fecit inter ipsos consules seu capitudines supradictarum artium et consciliarios predictos quod illi quibus videtur et placet quod dicta proposita et omnia et singula in ea contenta et dictum conscilium reditum super ea per dictum Scholanum et redant ad secretum scruptinium sint utillia et neccessaria pro dicta universitate mercatorum et merchantie et fiant et executioni mandentur et facta promixa et firmata esse intelligantur et sint in omnibus et per omnia et prout et secundum conscilium reditum per dictum Scholanum sint una pars et redant ad secretum scruptinium fabas nigras pro sic et illi ex eis quibus contrarium vederetur redant fabas albas per non secundum formam statuti dicte universitatis.
76Quo quidem partito facto et miso inter eos ad secretum scruptinium secundum formam dicti statuti ut moris est, placuit ex dictis consulibus seu capitudinibus et consciliariis predictis existentibus in dicta congregatione qui rederunt fabas nigras pro sic qui fuerunt numero LXIII [63] 5 quod omnia in dicta posta [sic] contenta, veleant [sic] et teneant et habeant plenam roboris firmitatem. Aliis vero quibus predicta displicuerunt et noluerint quod predicta posta [sic] firmaretur ut superius scripta est posuerunt fabas albas pro non qui fuerunt numero duo.
77[blanc]
78Qui dominus Matheus officialis predictus una cum predictis suis consciliariis videlicet
79Georgio Baronis
80Barone Cappelli
81Guidolotto Bernocti
82Gerio Gondi et
83Nicholao Simonis Guardi [accolade] et ipsi una cum dicto officiali existentes in congregatione predicta vixa et deliberata posta [sic] predicta et conscilio redito per dictum Scholanum et scruptinuo obtento inter consciliarios predictos unanimi voluntate et pari consensu providerunt, ordinaverunt, reformaverunt et stantiaverunt quod dictus Loctus Gambacurta sit ellectus et pro ellectio habitum // fol. 15r // et sit et esse intelligatur deffensor protector et consul mercatorum et universitatis merchantie civitatis Florentiae in civitate Pisarum cum salario centum florenorum auri ad rationem anni cum officio iuridisictione baylia et moris inferius denotatis.
84[blanc]
85In primis quod dictus Loctus pro suo officio exercendo et pro condendis et ordinandis ordinamentis que in favorem et utilitatem florentinorum videbuntur utilia habeat et habere debeat pro suis consciliariis in dicto suo officio infrascriptos florentinos seu de infrascriptis florentinis sex de tribus in tres menses quosque durabit dictum eius officium. Et quilibet nullius infrascriptorum consciliariorum qui fuerit consciliarius una vice vacet et vachare debeat a dicto officio consciliariatus per unum annum ad minus.
86Item quod dictus Loctus et dicti eius consciliarii sex qui pro tempore fuerunt vel quatuor ex eis in concordia existentibus etiam aliis absentibus et inrequisitis possint et eis liceat ordinare et condere quecumque ordinamenta que voluerint et ipsa ordinamenta condenda et quodlibet eorum corigere et cassare vel annulare et alia de nono condere, ad que ordinamenta servanda quilibet florentinus efficaciter teneatur et obligatus sit et quod ipse Loctus de voluntate et consensu dictorum sex consciliariorum qui pro tempore fuerint vel quatuor ex eis in concordia etiam aliis absentibus et inrequisitis condepnare possit ipsos tales florentinos qui contra ipsa ordinamenta ordinanda et condenda ut predicitur vel aliquod eorum facerent vel venirent et non servarent quod vice qualibet usque in quantitate librarum quinquaginta florenorum parvorum et non ultra ad dandum et solvendum ipsas tales condepnationes Florentie camarario universitatis predictae qui pro tempore fuerit convertendas et deputandas in salarium dicti Locti quas condepnationes fiendas ut predictum per dictum Loctum ipse Loctus mictere debeat Florentiam // fol. 15v // officiali universitatis mercatorum et mercantie civitatis Florentie infra quindecim dies a die ipsarum factorum condepnationum computtandos et quod dictus officialis universitatis mercatorum et merchantie civitatis Florentie presentatis eidem dictis condepnationibus fiendis ut predicitur de ipsis talibus florentinis per dictum Loctum cogat et cogere teneatur et debeat ipsos condepnatos realiter et personaliter ad solvendum dictas condeponatipnes camerario predicto infra quindecim dies tunc proxime secutores.
87[blanc]
88Nomina vero illorum qui debent et possint esse consciliarii dicti Locti in dicto suo officio de tribus in tres menses sunt hii, videlicet :
89[blanc]
90sotius vel factor Turini Baldensis et sociorum.
91sotius vel factor Francisci Rainerii et sociorum
92sotius vel factor Nicholai Guardi et sociorum
93sotius vel factor Landi Gori et sociorum
94sotius vel factor Dini Guidi et sociorum
95sotius vel factor domini Ture Bonaveris et sociorum
96sotius vel factor Vannis Manetti et sociorum
97sotius vel factor Bonacursii Pallarcionis et sociorum
98sotius vel factor Vannis ser Locti et sociorum
99sotius vel factor Silvestri Buonfigliuoli et sociorum
100sotius vel factor Johannis Ramagliantis et sociorum
101sotius vel factor Gerii Gondi et sociorum
102sotius vel factor Nicholai Vannis Recoveri et sociorum
103Cennes Giotti vel eius sotius vel factor
104Michael Nelli
105Lippus Iohannis
106Dominicus Lapi
107Ffranciscus Buoni
108Seninus sive Sander Salvi Guillelmi
109Bonannus ser Benezii sive Dominicus Terii
110Ffranciscus Romei
111// fol. 16v //
112sotius sive factor Berti Ciechi et sociorum
113sotius sive factor Mathei Bonisigne et sociorum
114sotius sive factor Blaxii Fecini Ridolphy et sociorum
115Ruffollus Raynerii sive eius sotius vel factor et
116Pierus Locti.
117Source : Mercanzia, 152, fol. 13v-16r, 18 mai 1346.
2. Les statuts de la nation florentine (1381)
118Dicto dì [27 juin 1381]
119[en marge] Ordini overo statuti fatti a Pisa aprovati per gli Nove della Mercatantia di Firenze
120Il decto Ufficiale [Micheletto di Cione da Monte Santa Maria]6 insieme coll’Officio de’ Nove7 consiglieri excepto Simone di Renzo et Michele di Lando
121Aprovorono gli infrascripti statuti de mercatanti da Pisa de’ quali questo è il tenore,
122Dicto dì
123Al nome di Dio amen, a dì IIII de giugno 1381
124A honore et bene et libertà dell’università de’fiorentini mercatanti e ongni altri apartenenti al loro della cità, contado et distrectto de Firenze i quali habitano nella cità de Pisa e d’altri fiorentini viandanti o per mare o per terra. Ordiniamo questi patti e statuti infrascripti a quello per osservamento della nostra franchigia in Pisa.
125[§ 1] In prima che non sia niuno Fiorentino, de qualunque condictione se sia, che debba fare o ffar fare niuna cosa nella cità, contado o distretto de Pisa contro a patti da noi al loro. E che fara sarà quegli chiniuno che in niuno atto ovvero gl’ininiura glimi [mot illisible] sia condepnato per lo nostro sindico e tre suoi consiglieri in libbre cinque piccioli insino libbre venticinque, al loro voluntà, e detti denari si paghino al camarlingo dell’università de’fiorentini a Pisa.
126[§ 2] Ancora ordiniamo che ongni fiorentino avendo lite o questione insieme anzi et cha’ niuna corte debbia o possa, se debbia dire o richiamare al sindaco e suo consiglio che, e se per loro non se deliberi fra… fra XXX al detto dì detti, sia licito andare a ongni corte voglino che de prima si facci al sindaco o a’suoi consiglieri andassino a niuna corte o luogo per usare ragioni l’uono contro al altro ciaschuno o l’uno de’loro chi à cominzato la lite paghi al camarlingo dicto libbre una in libbre cinque piccioli, a voluntà del sindicho et suoi consiglieri // [folio suivant] //
127[§ 3] Ancora deliberiamo et vogliamo a scritto si metta, che niuno fiorentino possa o debba torre casa o fondacho l’uno a l’altro, se de voluntà de quello cotale a presenza del sindico et de suo consiglio non dicie quello à tenuto o tiene, quello cotale casa o fondacho [mot barré illisible] non volerla più e che sia contento l’altra la vole l’abbia cum sua voluntà. E chi contrafecessi paghi fiorini venti d’oro el lo statuto de Firenze oltre acciò abbia stia fermo, e che detti denari paghi al camarlingo dalla università de’fiorentini in Pisa e oltra acciò non debba astare, nè egli nè altri per lui, in quella casa o fondaco per de qui a tri anni proximi che veranno alsposse apresso l’acesso facto o comesso.
128[§ 4] Et simile factori o gargioni o fante stesse con altri, non debba o possa partire da niuno suo maestro o compagno sia o signore, insino a tanto non à compiuto il tempo e di patto de’ stare secho, ciò cum compagnio, maestro o signore e poi compiuto il tempo ognuno sia lecito di partirse. Compagnio, fattore o fante sia, l’uno dal’altro co’gniuno, sia lecito a pigliarlo e di stare cum altri. E chi contro acciò facesse paghi da libbre una in libbre dieci al camarlingo detto, a confienza del sindicho con suoi consiglieri.
129[§ 5] Ancora che nisiuno sia tenuto e debbia tenere nella logia de’fiorentini, tenere o fare tenere, giuogo di zara, se nonne in quello de che giucare se può a Firenze sanza bando. Fuori de questo per ogniuno e per ongni volta possa essere condampnato a voluntà del sindacho e suoi consiglieri soldi dieci insino a soldi XXX piccioli ; e detti denari rischuota e diansi al camarlingo diputato pella università, e simile chi fa giogo in detta loggia sia et debba essere condampnato per simile modo et vitato d’usare in detta loggia, aconstegnia a consientia e discretionni del sindacho e di suoi consiglieri.
130[§ 6] Anchora che ongni volta che correri sia per andare a Firenze o da Firenze a Pisa e degli Nove [conseillers de la Mercanzia] andasse presto o venisse, questo sia nella descrectione del sindacho et suoi [sic] consiglio che correri vadano et vengano all’usato modo che faliano, sia condempnati alla discretione del sindacho et suoi consiglieri.
131[§ 7] Anchora ordiniamo che sindacho et consiglieri siano tenuti e debbano fare al loro potere, observare le soprascripte chose et usare ongni via, modo di condannare e rischuotere nel tempo durante l’ufficio de’ tre mesi che stano e’ consiglieri et ongni quantità // [folio suivant] // che posto avesseno per niuna disubidientia di detti ordini et patti, ordinati a la pena a loro de’ soldi dieci per denaro di quello che a riscuotere fosse et quello per simile venga al camarlingo detto per l’università de’ fiorentini.
132[§ 8] Anchora ordiniamo che ongni officio di consiglieri debano al sindacho udire, legere i patti tutti ordinatamente8 noi abbiamo cum Pisani, quanti sono sì che suoi consiglieri sapino chiuno e siano informati de’ patti et questo si debba fare ongni officio de [blanc] tre mesi ; il sindacho sia tenuto et debba legiere a’ consiglieri [blanc] o farlusi legiere alla pena de’ libre cinque piccoli per uno.
133[§ 9] Et ordiniamo che se alcuno sensale faciesse niuno inganno a niuno mercatante e simile il mercatante al sensale, che a discretione del sindicho e consiglieri altra l’una parte e l’altra e per simile a seratori, vetturali, legatori, portatori de tuoto tutto si conoscha et faciassi ragione a ciaschuno anana lespi arardori a navalestri, a caradori et coreri o a qualunque altro ava a fare, andando e stando o per terra o per mare, como apase acade de’ tutti inconvenienti acagiono, tutto il sindacho et consiglieri debbano et possano condannare da libre una in libre XXV piccioli a loro discregione ; e detti denari si paghino al camarlingo deputato per l’università de’ Fiorentini in Pisa.
134[§ 10] E ordiniamo che ongni mese si facci uno consiglio de’ tutti i mercatanti et ciaschuno sia tenuto a essere al detto consiglio degli [mot barré] squitinati et chi non v’è, paghi soldi dieci al dicto camarlingo et di ciò non si faccia gratia niuna, anci sia tenuto il sindico et consiglieri, raunato il consiglio o la magiore parte, vedere chi non v’è et apuntare et fare pagare la dicta pena sopra infrascripta e fondo nella terra esendo sano in questi due casi, non sia condannato in pena et questo s’intenda fare ongni calendi overo la prima festa appresso a calende de quello tale mese, per praticare et ricordare ongni cosa, fosse de bene et onore de l’universita de’fiorentini habitanti nella cità de Pisa.
135[§ 11] Tutti i denari che perveranno nella casetta del camarlingo dell’università <per condapnagione9> per comagione, o per altro modo vengano et debba mandare a la Mercatantia a Firenze, comme usança degli altri denari avançano del’altre casette in Pisa. // [folio suivant] //
136[§ 12] El sindacho, cum suoi consiglieri, provegano com Nove della Mercatantia, che ongni tre mesi si traga uno camarlingo in Pisa del novero de’ questi isquitinati comme vera de borsa et ongni capo de mese si debba votare la casetta delle porti de Pisa, in presenza del sindaco et consiglieri, e’l camarlingo co’ altri per loro compagni o fattori et diligentemente s’anoveri et mettasi a nta intrata a porta a porta, comme si trova per casetta et tenga questo conto d’entrata caquello e a presso l’uscita i denari che nel tempo pagasse al consiglio e sindaco et loggia e messo o altre ispese fatte nel tempo per loro salario e da poi il fine de’ tre mesi quando si trae l’altro camarlingo di nuo camarlingo pigli conto del vechio, per simile si segua e ciaschuno sia tenuto e debba rendere buono conto e diritto, di quanto durante l’ufficio del suo camarlingo, cioè tre mesi, gli verà a le mani.
137[§ 13] Anchora provigiamo che qualunque mercatante degl’imborsiati sarà tratto per consiglieri o camarlingo ed e’ non venga voglia aceptare et fare l’ufficio altempo al terzo dì, a luogo de quello ne sia tratto un altro et quello che aceptato non à sia stracciato10 ne sia tratto un altro ch’era tratto non sia istraciato in et condampnato in libre una insino a libre cinque, a discregione del sindicho et suoi consiglieri et detti denari si paghino al camarlingo deputato per la università de’ fiorentini.
138[§ 14] E detto camarlingo non abba niuno salaro nel tempo et simile tutti consiglieri non abbano nulla per loro officio ecietto che ongni officio de’ tre consiglieri, il camarlingo possa e debba mettere a usita [sic] per dono al sindicho et consiglieri et camarlingo per ciera, pepe et zaferano commo al loro officio vorà e tanto al’uno quanto al’altro, in tutto libre fiorini11 III d’oro non più.
139[§ 15] E sse da Firenze o d’altra parte cessasse alcuno fiorentino e venisse in Pisa Fiorentino in suo contado o distretto, a chi colui avesse a facere, a questo sia licito et possa di fatto andare et uscire a ongni corte e di fatto commo gli pare et non sia tenuto a dire al sindicho et a’consiglieri per lo modo detto et ordinato in altro capitulo. [renvoi au § 2] // [folio suivant] // E sia tenuto et debba il sindicho et consigliere provedere al fatto di tara [renvoi au règlement de 1346] tarare di lana, coiame, ispiciaria et grana et ongni altra cosa che mercatanti non ricevano danno de peso o misure o tare o termine o tutto se ponga et niuno sensale si debba o posso [sic] rimettere niuna tara che a fare fosse nè a sortitore altro che a mercatanti, a volontà del sindico et suoi consiglieri commo discretamente parrà loro di fare a la richiesta di che domandarà che quella tale robba si tareggi et chi contra faciesse sia condannato il mercatante o sensale o sortitore o altro fiorentino che facesse tararr o tar12 tarare o tarasse da soldi diei [sic] in libre cinque a discregione del sindicho et suoi consiglieri e’ detti denari si paghino al camarlingo della università de’ Fiorentini.
140[§ 16] Intendasi che lle infrascripte cose per lo sindicho et tre consiglieri si debbano et possano mettere a schiugione ovvero per lo sindico et de tre et due consiglieri overo quanto pe’ tre consiglieri si fa et delibera, sia et possa valere cusì sanza il sindicho commo col sindicho sì che al provedere et operare de bene et honore et mantenimento d’ongni nostra franchigia sança sempre si possa fare et non ci abia avere niuno indugio o aspetto anzi si possa fare con affetto per lo modo detto.
141[§ 17] Ancora ove diciamo che ongni fiorentino sia tenuto et debba per ongni lite o questione avesse l’uno col’altro sia tenuto a ricorrere al sindico et consiglieri overo al nostro consulo overo al decto o detti ch’anno la lite o questione piacie andare al consulo o al sindico o consiglieri diputati commo ordinato è negli infrascripti ordini o pure a’ consiglieri.
142[§ 18] I soprascripti ordini sonno fatti et ordinati in Pisa pe’ mercatanti fiorentini habitanti nella cità de Pisa et ciascuno de loro o d’altri fiorentini, i quali andranno o veranno o staranno, siano tenuti e debbano observare l’enfrascripte cose alego alle pene poste et ordinate ne’ detti ordini con discregion del sindicho e tred o due consigliere sanza il sindico e tutto debba venire al camarlingo deputato comme detto ne’ detti ordini.
143[§ 19] Et ongni altra cosa, la quale non n’è ricordata in questi hordini si possa providere per lo sindico et consiglieri overo pe’ tre consiglieri o pe’ due del loro vaglia et a seghiuzione se metta et che possano // [folio suivant] // da libre una insino in libre venticinque condapnare de piccioli.
144[§ 20] A ciaschuno fiorentino de qualunque condictione sia per desubidença de’ detti ordini o d’altre cose posto che scripte e chiarite non sieno a discregione del sindicho et consiglieri overo pure de’ consiglieri sança il sindaco o de’ due de loro, ciò de’ tre consiglieri e due se deliberi, se possa fare et observare. E’ detti denari pervengano al camarlengo deputato per l’università de’ mercatanti.
145[§ 21] Ancora oltra alla pena iscritta, che qualunque sensale inganasse inganasse13 alcuno mercatante o mercatanti, sia licito a potere diviettare quello tale sensale, da uno mese insino a uno anno, che non sia niuno fiorentino che debba fare a far fare cum quello tale sensale o sortitore o vetturale o portatore o correre o legatore, navalestro o charatore alcuna cosa, per lo tempo chiarito per lo sindaco et consiglieri overo pe’consiglieri sença il sindico de’ tre consiglieri pe’ due se vinca il partito et a secution si metta et chi contro acciò farà o mercatante che contratasse mercati nel tempo durante il deveto e dessi lavori a sortitore a sortire o vetture a nolo a navalestri o lettere a coriere o robba a caratore nel tempo devietatto sia et possa essere condampnato quello tale mercatante che contro questo farà da libre una in libre venticinque piccioli alla discretione del sindicho et suo consiglio opure de’ consiglieri sença sindico per lo modo et forma detto; e’ detti denari vengano al camarlingo deputato.
146[§ 22] E per simile, il sindicho et consiglieri overo consiglieri sança il sindico, possano porre ordine et comandare a la pena de’ libre cinque in sino in libre venticinque, che non sia niuno fiorentino, de qualunque conditione se ssia, che possa o debba avere e fare cum niuna altra generatione o citadini o forestieri o mercatanti o sensale o padrone o d’altre gente, secondo che acade et questo diciamo per alcuno o alchuni fanno inspicialtra o o scomunica danno o vilanegione de parole la nostra patria e con effetto farebbono de che, per non avere a conversare et che da niuno de nostra patria a quello tale o tali si possa valere de nostra facenda, né ch’oniuno guadagnare per lo tempo che deviettato sarà, per lo sindico et consiglieri, overo pe’ consiglieri senza il sindico et chi contra farà commo decto è, paghi al camarlingo detto.
147[§ 23] Ancora ordiniamo che ongni luogo raunata o che si vada in niuna parte consiglieri sempre siano dinanzi al sindico insieme apresso a ongni o mercatante e altri apresso overo non essendovi il sindico e consiglieri, o tre, o quelli li truovano a quello a onore della università de’ fiorentini nella cità de Pisa.
148Source : ASFi, Mercanzia, 201, n. f., 27 juin 1381.
149Notaire : Jacobum Dadioli de Monti Vetularis de Pesaro.
Notes de bas de page
1 Renvoi en marge : dummodo ex hoc universitas mercatorum et mercantie nullum dispendium consequatur.
2 La commission pour rédiger ce règlement a été formée quelques jours auparavant : ASFi, Mercanzia 149, 11r-12r, 9 juin 1345.
3 Dans la marge de gauche, avec une manicule pointant vers les pages précédentes.
4 ASFi, Mercanzia, 152, fol. 6r : c’est un capitaine de l’art des rigattieri.
5 Probablement les consuls et capitaines des Arts élus le 14 avril 1346 : ASFi, Mercanzia, 152, fol. 5r-6r.
6 Nobilis et sapientis viri domini Micheletti (de Cione) de Monte S. Maria, selon l’incipit du registre.
7 D’après ASFi, Mercanzia, 129, fol. 2r, les conseillers de la Mercanzia en poste du 1er avril au 1er juillet 1381 sont : Niccolò di Vanni Ricoveri, Duccio Melini, Simone di Renzo, Stefano di Giovanni di ser Segna, ser Gianni Pucci, Benedetto di Tondi pinechaio, Salvestro Campiobbasi fornaciaio, Nuccio di Matteo tavolacino, Michele di Lando oliandolo.
8 Pas de mot manquant ou non retranscrit.
9 En marge.
10 Dans la marge droite.
11 En marge.
12 Dans la marge droite.
13 Dans la marge de droite.
Le texte seul est utilisable sous licence Licence OpenEdition Books. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.
De la « Cité de Dieu » au « Palais du Pape »
Les résidences pontificales dans la seconde moitié du XIIIe siècle (1254-1304)
Pierre-Yves Le Pogam
2005
L’« Incastellamento » en Italie centrale
Pouvoirs, territoire et peuplement dans la vallée du Turano au Moyen Âge
Étienne Hubert
2002
La Circulation des biens à Venise
Stratégies patrimoniales et marché immobilier (1600-1750)
Jean-François Chauvard
2005
La Curie romaine de Pie IX à Pie X
Le gouvernement central de l’Église et la fin des États pontificaux
François Jankowiak
2007
Rhétorique du pouvoir médiéval
Les Lettres de Pierre de la Vigne et la formation du langage politique européen (XIIIe-XVe siècles)
Benoît Grévin
2008
Les régimes de santé au Moyen Âge
Naissance et diffusion d’une écriture médicale en Italie et en France (XIIIe- XVe siècle)
Marilyn Nicoud
2007
Rome, ville technique (1870-1925)
Une modernisation conflictuelle de l’espace urbain
Denis Bocquet
2007